Μια ομιλία περί τις αρετές της ταπείνωσης, της άσκησης, της λειτουργικής ζωής και της αγάπης, ως μέσον θεώσεως και κοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων, με παραδείγματα από το Γεροντικό και Συναξαριστή. (Περίπου 7.500 λέξεις)
Λεπτομέρειες
Τίτλος: 1085 Οι αρετές ως μέσο θεώσεως
Σειρά: Ομιλίες Στο Πανεπιστήμιο Κύπρου (Λευκωσία)
Ομιλητής: Σάββας Αλεξάνδρου
Αρχείο: 1085_OI_ARETES_OS_MESO_THEOSEOS.mp3
Ηχογραφήθηκε: Δευτέρα, 13 Νοεμβρίου 2000
Διάρκεια: 46’56”
Επιλογές λήψης
Απευθείας: Αρχείο
Podcast: iTunes Spotify
Κείμενο
00:00:00
κ. Σ. Αλεξάνδρου: Εκείνο το οποίο έχω να πω εγώ είναι ότι, ξέρετε στο Γεροντικό – τούτο σαν εισαγωγή πρέπει να πούμε διότι [ασαφής] την ώρα 8:00 αρχίζει η ομιλία;
Ακροατήριο: Ναι.
Στο Γεροντικό ο αββάς Ποιμήν λέει το εξής ότι, το σημείο λέει του μονάχου, «ἐν τοῖς πειρασμοῖς φαίνεται». Δηλαδή το σημάδι και η αξία ενός μοναχού φαίνεται στους πειρασμούς, στις στενοχώριες. Και αυτός ο άνθρωπος που ευρίσκεται μέσα σε αυτήν τη δίνην των ασύστολων ψευδών και των αισχρών κακοηθειών ο οποίος ευρίσκεται μέσα σε αυτήν την, επαναλαμβάνω, οδύνην των καταστάσεων των άσχημων, σας σκέφτεται διαρκώς και μάλιστα μεταξύ σοβαρού και αστείου μου είπε ότι όταν πάτε στα παιδιά, επειδή έχει υπόψιν ότι μιλώ ακόμα παραπάνω από το κανονικό λέει, να μην τα κουράσεις, να μην τα κουραστείς λέει πρώτα τα παιδιά, και δεύτερο λέει, εκτός του ότι να είσαι σύντομος, λοιπόν όσο το δυνατόν λέει να μην τους λες αρχαία διότι λέει θα τα κουράσεις περισσότερο, να του λες απευθείας λέει τις γνώμες των Πατέρων στα Νέα Ελληνικά.
00:01:05
Βέβαια αντιλαμβάνεστε ότι για μια φορά θα με ανεχτείτε, εκτάκτως, να ελπίσομε ότι τα πράματα θα έχουν μίαν αισία έκβαση στη Λεμεσό. Ο κόσμος είναι πάρα πολύ αναστατωμένος και βρίσκεται σε κατάσταση έτσι αναμονής και αγωνιάς, διότι εμείς όλον αυτόν το διάστημα είδαμε έναν επίσκοπο τον οποίον ουδέποτε η Λεμεσός εγνώρισε. Βέβαια προσωπικά τυγχάνει να είναι και παιδικός μου φίλος, ο κατά κόσμον Ανδρέας Νικολάου, ο Μητροπολίτης Αθανάσιος. Λοιπόν αλλά μιλώ γενικά και για τον κόσμο, πρώτη φορά στη Λεμεσό – έλεγα και τις προάλλες όταν ήρθα, με προσκάλεσε ο Μάριος ο Χαραλάμπους, ο όμιλος, πώς λέγεται, «Ελληνικής και Ορθοδόξου Παραδόσεως», έλεγα ότι εμείς στη Λεμεσό δεν είδαμε επίσκοπο να εξομολογεί, ούτε είδαμε επίπεδο πνευματικόν, του ύψους αυτού του ανθρώπου, και τις λεπτότητας αυτού του ανθρώπου, αφού οι προ αυτού επίσκοποι, τουλάχιστον μιλώ για την περιφέρεια τη δική μας, για να έχουν επικοινωνία με κάποιον ή επαφή με κάποιον έπρεπε να είναι κανένας παράγοντας κοινωνικός ή οικονομικός. Και πριν να μπούμε στην ομιλία απλώς να σας αναφέρω μιαν έτσι μες τα εισαγωγικά λεπτομέρεια, για να δείτε το ήθος αυτού του ανθρώπου, και σας λέω το οποίον ο κόσμος της Λεμεσού απλώς αντιπαραβάλλει με τις προηγούμενες καταστάσεις, θα σας πω το εξής.
00:02:31
Τις προάλλες σ’ έναν εσπερινό, ήρθε μια γερόντισσα η καημένη, υπέργηρη, σ’ έναν εσπερινό, και ήθελε να του υποβάλει τα σέβη της, να του φιλήσει το χέρι του, και τι έκανε; Κατέβηκε από τον θρόνο, κατέβηκε κάτω, εφίλησε το χέρι της γριάς και ξανανέβηκε πάλι στο θρόνο του. Αυτό θα μου πείτε αυτό είναι μια λεπτομέρεια αλλά αυτό φανερώνει ένα ήθος, φανερώνει μια λεπτότητα, και παραπάνω ένα πνεύμα Ορθόδοξο, απλότητως και ασκητικότητως, που εμείς προηγουμένως επαναλαμβάνω εις τη Λεμεσό ούτε καν κατά διάνοιαν το είχαμε υπόψη μας.
00:03:04
Τώρα βέβαια δεν αντιλαμβάνομαι ότι από ότι μου έχει πει οι ομιλίες που κάμετε είναι για το γάμο και την οικογένεια. Δεν ξέρω, είναι καλό να αρχίσουμε τώρα; Πώς αρχίζετε εσείς;
Ακροατήριο: [μη ακουστό]
κ. Αλεξάνδρου: Κάμετε προσευχή;
Ακροατήριο: Ναι.
κ. Αλεξάνδρου: Άντε, να αρχίσουμε, αν και θα δυσκολευτώ και λίγο διότι δεν βλέπω κιόλας εδώ. Λοιπόν, Πάτερ Ημών;
Ακροατήριο: Ναι.
κ. Αλεξάνδρου: Στο όνομα του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος Αμήν. Όλοι μαζί. Πάτερ Ημών…
[προσευχή]
00:03:59
Είπα ότι εγώ απόψε θα δυσκολευτώ λίγο και να με συγχωρέσετε, διότι εγώ δεν έχω αυτή την ετοιμότητα την οποία έχει ο δεσπότης. Μπορεί να τον καλέσεις τέσσερις φορές σε μιαν ημέρα, σε τέσσερις διαφορετικές συγκεντρώσεις, και να κάμει τέσσερις διαφορετικές ομιλίες. Εγώ δεν έχω αυτή την ετοιμότητα, για αυτό έχω και τις σημειώσεις από ό,τι βλέπετε μπροστά σας.
00:04:23
Λοιπόν οφείλω να ομολογήσω ότι αν έχει κάτι η Ορθοδοξία μας το οποίο εντυπωσιάζει, έναν καλόπιστο μελετητή, αυτό είναι το γεγονός ότι μέσα στην Ορθοδοξία έχουν θέση όλοι οι άνθρωποι, ανεξάρτητα από χρώμα, από εθνότητα, από φυλετική η κοινωνική καταγωγή.
00:04:44
Έτσι παραδείγματος χάρη, συγκίνησε εξίσου – άμα διαβάσεις ας πούμε τον βίο του Αγίου Σεραφείμ του Σαρόφ, που ξέρετε ήταν ένας Άγιος τον 19ο αιώνα, και βλέπεις εκεί σε αυτόν τον Άγιον τον Ρώσο, το πώς τούτος ο άνθρωπος βιώνει και έχει εμπειρία του Θείου Ακτίστου Φωτός, εκείνες τις ωραίες συζητήσεις που κάμνει με τον Νικολάι Μοτοβίλωφ, αναφορικά με τον σκοπό της Χριστιανικής ζωής που είναι η απόκτηση του Αγίου Πνεύματος, και κατά τον ίδιο τρόπο συγκινείσαι. Ας πούμε άμα διαβάζεις στο Γεροντικό για τον Αφρικανό εκείνον άγιο, τον Αββά Μωυσή τον Αιθίοπα, το πώς και αυτός ο άνθρωπος εκατάφερε δια της ασκήσεως να κάμει υπέρβαση των παθών και να έχει εμπειρία του Θείου Ακτίστου Φωτός.
00:05:29
Και τέλος, το ίδιο εντυπωσιάζεσαι και το ίδιο συγκινείσαι, άμα διαβάζεις Έλληνες Πατέρες, ξέρω ‘γω τον Μέγα Βασίλειο, ο οποίος όπως ξέρετε πρώτος εσυστηματοποίησε τη διδασκαλία περί διακρίσεως του Θεού ως ουσίας και των Θείων ακτίστων ενεργειών. Βλέπετε λοιπόν τι όμορφη είναι η Ορθοδοξία μας. Μέσα σε αυτήν υπάρχει μια πανσπερμία εθνών, και μια αποδεχτικότητα των πάντων. Αυτό είναι το ένα.
00:05:55
Το δεύτερο, το οποίο μας κάμνει εντύπωση μες την Ορθοδοξία, είναι το γεγονός ότι η Ορθοδοξία δίδει έμφαση στην ιδιαιτερότητα του ανθρωπίνου προσώπου. Πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι στην Ορθόδοξη Πατερική σκέψη, άξονας είναι το ανθρώπινο πρόσωπο. Λέει ο Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής ότι, στα «400 κεφαλαία περί αγάπης», πάσα λέει «[κε’] … φύσις λογική εἰκόνα τοῦ Θεοῦ ἐστι». Κάθε άνθρωπος λέει είναι μια ωραία ανεπανάληπτη προσωπικότητα, γιατί λέει είναι μία ζωντανή εικόνα του Θεού, λέει ο Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής. Βλέπετε εδώ αυτή την αξία του ανθρωπίνου προσώπου, την ιδιαιτερότητα του ανθρωπίνου προσώπου.
00:06:42
Διάβαζα τις προάλλες στις κατηχήσεις του Αγίου Κυρίλλου Ιεροσολύμων το εξής ωραίο που δείχνει ακριβώς αυτή την ιδιαιτερότητα του ανθρωπίνου προσώπου. Λέει ο Άγιος Κύριλλος Ιεροσολύμων στις κατηχήσεις του, ο Παύλος λέει Παύλος ην και ο Πέτρος Πέτρος ην, «ἕκαστος ἐν τῇ ἰδίᾳ [αὐτοῦ] φύσει καὶ ὑποστάσει μένει, πεπληρωμένος τοῦ πνεύματος». Δηλαδή τι σημαίνει αυτό το πράγμα;
00:07:06
Ο Απόστολος Παύλος λέει, όπως ήταν πριν να γίνει Χριστιανός, ήταν και μετά. Η ίδια… η ιδιοσυγκρασία του λέει έμεινε αλώβητη. Η ψυχοσύνθεσή του, ο χαρακτήρας του. Εκείνο λέει το οποίο άλλαξε ήταν ότι πλέον ήταν πεπληρωμένος του πνεύματος. Κατά παρόμοιο τρόπο και ο Απόστολος Πέτρος. Βλέπουμε λοιπόν ότι υπάρχει αυτή η… αυτός ο σεβασμός στην ιδιαιτερότητα του ανθρώπινου προσώπου.
00:07:28
Και, το τελευταίο, το οποίο κάμνει εντύπωση μες στην Ορθοδοξία, είναι κατά του Αλεξάνδρου Σμέμαν ότι μέσα εις την Ορθόδοξη Εκκλησία, αλληλοπεριχωρούνται, για να χρησιμοποιήσουμε μία θεολογική φράση, το κοσμικό με το υλικό, το υλικό με το πνευματικόν. Και σύμφωνα λοιπόν με τη θέσιν αυτήν του Αλεξάνδρου Σμέμαν, σημαίνει ότι μέσα στην Εκκλησία μας έχουν θέση όλες οι πτυχές της ανθρώπινης ζωής. Και ο έρωτας, και ο γάμος, και η φιλία, όλα καλούνται να εγκεντριστούν στο μυστικό σώμα του Χριστού, την Ορθόδοξη Ανατολική Εκκλησία, και όλα καλούνται να μεταστοιχειωθούν για να καταφέρει ο άνθρωπος ποιο πράγμα; Τη θέωση του προσώπου του. Αφού κατά τον Μέγα Βασίλειον, ο άνθρωπος «κεκελευσμένος Θεός εστίν».
00:08:22
Λοιπόν, θα σας το έχει πει ο γέροντας ότι στην Ορθόδοξη το δόγμα είναι πηγή του ήθους. Και ξέρετε ότι το ευθύς αμέσως για μας σε σπουδαιότητα δόγμα, μετά το Τριαδικόν, είναι το λεγόμενο Χριστολογικό Δόγμα της Χαλκηδόνος. Στο οποίο όπως ξέρετε εμείς οι Ορθόδοξοι δεχόμαστε ότι ο Χριστός ένωσε στο πρόσωπο του δύο φύσεις, τη θεϊκή και την ανθρώπινη. Ασυγχύτως, αχαρίστως, ατρέπτως, αδιαιρέτως.
00:08:55
Αυτό λοιπόν λένε οι Πατέρες, αυτό το δόγμα της Χαλκηδόνας. Σημαίνει ότι εμείς οι Ορθόδοξοι έχουμε μια Χαλκηδόνιον αντίληψη περί ζωής. Τι πάει να πει τούτο πράγμα; Ότι μέσα στην Ορθοδοξία δεν έχουμε ούτε ιδεαλιστικές τάσεις ούτε υλιστικές τάσεις, απαγορεύονται οι ακρότητες. Έτσι λοιπόν μες την Ορθοδοξία μας με ένα πολύ όμορφο τρόπο βλέπομε να γίνεται ένα ωραίο συνταίριασμα του πνευματικού με του υλικού, με το υλικό. Βλέπουμε να πούμε να υπάρχει ο γάμος, να τιμάτε το ίδιο ο γάμος και η αγαμία. Η αναχώρηση από τον κόσμο αλλά και η διαμονή μέσα στον κόσμο.
00:09:31
Για αυτό συγκινείται κανένας όταν διαβάζει στο Γεροντικό την ακόλουθη διήγηση. Κάποτε λέει, δύο γεροντάκια, τα οποία άσπρισαν στην άσκηση, ερωτούσαν λέει, παρακαλούσαν τον Θεό να τους πει σε ποιανού άραγε ασκητή να έφτασαν τα μέτρα.
00:09:49
Και τότε λέει το Γεροντικό, μια υπερκόσμια φωνή τους είπε, να πάτε τους λέει στο τάδε χωριουδάκι της Αιγύπτου, εκεί είναι ένα ανδρόγυνο. Ο σύζυγος λέγεται Ευχάριστος και η γυναίκα του λέγεται Μαρία, έτσι ήταν το όνομα του. Ε λοιπόν λέει εσείς δεν φτάσετε ούτε στις μισές αρετές αυτών των ανθρώπων. Βλέπετε εδώ αυτή η υπερκόσμια φωνή λέει το Γεροντικό, δεν υποδεικνύει κανένα άλλον ασκητή, αλλά υποδεικνύει ένα ανδρόγυνο, δηλαδή μια οικογένεια, μες τον κόσμο. Βλέπετε ‘δω αυτό το συνταίριασμα το υλικό με τον πνευματικό που είπαμε προηγουμένως; Αυτή τη Χαλκηδόνιον αντίληψη περί ζωής.
00:10:25
Και όταν πάνε λέει εκεί, τους υποδέχεται η γυναίκα του η οποία λέει τους φιλοξενεί. Και από βραδύς φτάνει και ο σύζυγός της ο Ευχάριστος. Οπόταν λέει μόλις τους βλέπει στρώνει λέει τραπέζι, θέλει να τους φιλοξενήσει και λοιπά. Αυτοί του λένε όχι του λένε, εμείς ήρθαμε να μας πεις ποια είναι η εργασία σου. Και εκείνος λέει το Γεροντικό τους απαντούσε λέει, μα εγώ λέει «ποιμήν [προβάτων] ειμί και αυτή [εστί] η γυνή μου». Μα εγώ δεν είμαι και τίποτα λέει, εγώ είμαι ένας βοσκός και τούτη είναι η γυναίκα μου.
00:10:55
Και όταν λέει το Γεροντικόν του είπαν ότι ο Θεός μας έστειλε εδώ τι τους είπε; Φοβηθείς λέει «είπεν αυτοίς. Ιδού τα πρόβατα ταύτα έχομεν από των γονέων ημών. Καί ει τι αν ευοδώση ο Κύριος εισοδιάσαι [εξ αύτων], ποιούμεν [είς] τρία μέρη. μέρος εν τοις πτωχοίς [και] μέρος εν [εις την φιλοξενίαν]· και [το τρίτον] μέρος εις την χρείαν ήμων». Τι να σας πω τους λέει, τι να σας πω. Τούτα πρόβατα που βλέπετε λέει – κοιτάξτε τι απλότητα τώρα – μας τα έδωσαν οι γονείς μας λέει όταν μας επάντρεψαν. Και όταν λέει… ό,τι βγάλουμε από αυτά τα πρόβατα λέει, λοιπόν, τα κάνομε τρία μέρη. Το ένα μέρος λέει το έχομε για τους πτωχούς, ελεημοσύνη, το άλλο λέει το έχουμε για τους ξένους, δηλαδή πάλι ελεημοσύνη, και το άλλο λέει μέρος το έχουμε δια τις ανάγκες του σπιτιού. Αλλά τι τους είπε παρακάτω όμως;
00:11:42
«Αφ’ ου δε έλαβον την γυναίκα μου, […] έκαστος ημών καθ’ εαυτόν καθεύδει. Την δε νύκτα φορούμεν σάκκους, […]. Και έως άρτι ανθρώπων ουδείς ταύτα έγνωκε». Από τον καιρό λέει που παντρευτήκαμε ασκούμαστε λέει στη νηστεία, στη χαμαικοιτία, στην αγρυπνία, και μέχρι τώρα λέει κανένας δεν μας πήρε χαμπάρι για όλα αυτήν την πνευματική εργασία που κάμνομε. Και εξεθαμπήθησαν λέει οι γέροντες εκείνοι και έφυγαν δοξάζοντας τον Θεό.
00:12:14
Βλέπουμε λοιπόν εδώ ακριβώς αυτό το συνταίριασμα του υλικού με το πνευματικό. Βλέπετε πώς ο γάμος, εδώ ένας άνθρωπος παντρεμένος, δίνει μαθήματα ήθους και πνευματικότητας σε έναν πολιόν ασκητή.
00:12:28
Στο Συναξαριστή πάλι, διαβάζουμε… ότι κάποτε ο Μέγας Βασίλειος – κοιτάξετε, ο άνθρωπος ο οποίος ελάμπετο μες το Θείο άκτιστο φως – κάποτε λέει πήγε σε ένα χωριό να λειτουργήσει, και τον εφιλοξένησε λέει μετά ο παπάς του χωριού, ήταν ένας απλοϊκός άνθρωπος και η γυναίκα του, και εξεθαμπήθηκε λέει ο Μέγας Βασίλειος από την απλότητα και την αγιότητα αυτών των ανθρώπων. Και τη νύχτα λέει τον έβαλαν να κοιμηθεί εκεί. Και τι εδιαπίστωσε λέει ο Μέγας Βασίλειος; Εδιαπίστωσε ότι οι άνθρωποι λέει εκείνοι είχαν στο σπίτι τους έναν λεπρόν τον οποίον παρακαλώ επεριποιούντο με κίνδυνο της ίδιας της ζωής τους. Και τους ευλόγησε ο Μέγας Βασίλειος αφού εθεράπευσε τον λεπρό και αναχώρησε. Βλέπετε, άλλο μάθημα εδώ ήθους και πνευματικότητας. Μιας οικογένειας προς έναν ασκητή που είναι ο Μέγας Βασίλειος.
00:13:23
Και ένα τελευταίο πάλιν από τον Συναξαριστή, νομίζω ότι όλοι θα έχετε υπόψη σας το ωραίον εκείνον παράδειγμα με τον Άγιο Τιμόθεον και την Αγία Μαύρα, οι οποίοι λέει ο Συναξαριστής ήταν έναν ιδιαίτερα αγαπημένο αντρόγυνο και πολύ συνδεδεμένο. Και όπως ήταν ερωτευμένοι, αγαπημένοι, λέει στη ζωή τους την προηγούμενη έτσι ήταν συνδεδεμένοι και εις τη διάρκεια των αρτηριών. Και οι δύο λέει μαζί οδηγήθηκαν στον ηγεμόνα τον Ανδριανό κρατώντας λέει ο ένας τον άλλον θα λέγαμε εμείς χέρι-χέρι. Και πήγαν λέει εκεί μαζί και ομολόγησαν λέει αυτόν το αντρόγυνο τον Χρήστο λέει ως αναστάντα εκ νεκρών.
00:14:02
Και τι κάμνει λέει ο Αδριανός; Τους βάζει λέει σε μία σειρά βασανιστηρίων, μαζί. Και εις το τέλος λέει ο Συναξαριστής, όταν λέει τους καρφώνει σε δύο σταυρούς τον ένα απέναντι από τον άλλον, άγγελος κυρίου παρουσιάζεται εις την Αγία Μαύρα και τις δείχνει δύο υπέρλαμπρους θρόνους. Και της λέει, αυτοί οι χρόνοι ετοιμάστηκα για σένα και τον άντρα σου, για την αγάπη αλλά και για τα μαρτύρια τα οποία υπέστη για την αγάπη του Χριστού.
00:14:31
Επομένως λοιπόν επαναλαμβάνω ότι είναι σε όλους μας δεδομένο μες την Ορθοδοξία ότι έχομε ένα πλουραλισμό, έχομε μία Χαλκηδόνιον αντίληψη, ένα συνταίριασμα του γάμου με την αγαμία, της οικογένειας με την αναχώρηση, και όλα μες την Ορθοδοξία τιμούνται εξίσου και κανένα απολύτως δεν υποτιμάτε σε βάρος του άλλου.
00:14:54
Λοιπόν, και επειδή ακριβώς απόψε θα ήθελα να μιλήσομε για τις αρετές ως μέσον θεώσεως και κοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων, θα ήταν καλό να βλέπαμε ποια είναι η υψίστη αρετή μες την Ορθοδοξία. Καταρχάς για να δούμε τι σημαίνει αρετή.
00:15:12
Λέει ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς στον «Αγιορείτικος τόμος [υπέρ των ιερώς ησυχαζόντων]» ότι λέει η αρετή εστίν Θεού μίμησης προς Θεία ένωση. Αρετή λέει είναι ο τρόπος να μιμηθείς τον Θεόν για να ενωθείς με τις θείες άκτιστες ενέργειες και να γίνεις ένα με τον Θεόν. Αυτό λέει είναι αρετή.
00:15:29
Και πια είναι η ύψιστη αρετή εις τους Ορθοδόξους; Ασφαλώς για μας είναι η ταπείνωση. Αυτή είναι η πλέον σοβαρή αρετή και νομίζω είναι σε όλους μας γνωστό το ωραίο εκείνο περιστατικό – αντιλαμβάνομαι ότι εδώ με τον Δεσπότη θα κάμετε συνεχή αναφοράν και εις το Γεροντικό αλλά και στους Πατέρες γενικά – εκείνο το ωραίο περιστατικό με τον Άγιο Μακάριο τον Αιγύπτιο.
00:15:52
Όταν μια φορά ο Άγιος Μακάριος ο Αιγύπτιος επερπατούσε λέει, επήγαινε στο κελί του, και ήταν τον καιρό του θερισμού, και βαστούσε λέει πάνω του στάχυα, και τον συνάντησε λέει ο διάβολος, ο οποίος μεταμορφώθη σε άνθρωπο και βαστούσε λέει δράπανο, δρεπάνι, και ήθελε να τον χτυπήσει και δεν μπορούσε. Και του φώναζε λέει το Γεροντικό. Για να δούμε, τι διαβάζουμε στο Γεροντικό.
00:16:16
Διαβάζουμε, «πολλή βία» λέει «από σου Μακάριε, και ιδού ει τι συ ποιείς καγώ τούτο ποιώ. Συ ου νηστεύεις, καγώ όλο άσιτος ειμί. Συ ου αργυπνείς, καγώ όλως ου καθεύδω. Συ ου ενγρατευει, καγώ όλως μακάριε παρθένος ειμί ότι πνεύμα ειμί. Εν μόνο εστί μακαριε εν ω νικάς με. Ο δε έφη ποίον; Ο δε αποκριθείς έλεγε, ει συ ταπείνωσις μακάριε».
00:16:37
Και εφώναζε λέει. Πω πω Μακάριε λέει, ό,τι κάμνεις εσύ του λέει το κάμνω και ‘γω. Εσύ του λέει νηστεύεις επειδή είσαι καλόγερος; Εγώ δεν τρώω ποτέ μου λέει, γιατί είμαι πνεύμα και δεν έχω ανάγκη τροφής. Εσύ του λέει αγρυπνείς, εγώ δεν κοιμούμαι ποτέ μου. Εσύ του λέει εγκρατεύεσαι, εγώ ο δαίμονας σε πληροφορώ ότι είμαι παρθένος διότι δεν έχω κορμί, ούτε να μοιχεύω ούτε να πορνεύω. Μόνο ένα πράμα Μακάριε του λέει είναι αυτό το οποίον εσύ με νικάς. Και του λέει, ποιο είναι αυτό; Η ταπείνωσίς σου Μακάριε. Βλέπουμε λοιπόν ότι η ταπείνωσης είναι όντως μια αρετή η οποία θεώνει και τους συζύγους αλλά και αποτελεί άριστο μέσον κοινωνίας προσώπων.
00:17:16
Ο Αββάς [Σισόην] στο Γεροντικό, ορίζοντας την ταπείνωση, θα πει ότι ταπείνωσης έστιν το έχειν σ’ εαυτόν «υποκάτω πάσης της κτίσεως». Δηλαδή πιο απλά, να μην έχεις μεγάλη ιδέα για τον εαυτό σου. Και μάλιστα λένε οι Πατέρες ότι, ένα ανδρόγυνο και μια οικογένεια, πάει μπροστά μόνο με την ταπείνωση. Και προχωρούν και λένε και κάτι που ίσως να το θεωρούμε εμείς τραβηγμένο. Ότι έστω και αν ένας από τους δύο συζύγους ασκεί την αρετή της ταπεινώσεως, τότε αυτό είναι ικανό να σώσει και τον άλλο. Και νομίζω ότι θα ήταν καλό να φαίνεται στο νου σας το ωραίο εκείνο παράδειγμα από το συναξαριστή με τον Άγιο Φιλάρετο τον Ελεήμονα. Λέει λοιπόν στον Συναξαριστή ότι,
00:17:59
στην Άμνια λέει εζούσε ένα αντρόγυνο. Λοιπόν ο σύζυγος ελέγετο Φιλάρετος και ήτο λέει άνθρωπος που αγαπούσε πολύ την ελεημοσύνη, ελεούσε, και η γυναίκα του [ασαφής] ελέγετο Θεοσεβό αλλά αυτή ήταν ασεβώ. Δηλαδή ήταν ένα πράμα εντελώς το αντίθετο του αντρός της. Τον ειρωνεύετο διότι εκκλησιάζετο, τον [ασαφής] διότι ελεούσε, και όμως λέει ο Συναξαριστής, ο άγιος την ανέχετο. Ανέχετο λέει εν υπομονή, και εν ταπείνωση την όλη συμπεριφορά της. Μάλιστα δε, λέγεται ότι κάποτε λέει όταν εφτώχιναν, κάποιος λέει, πλούσιος, τους ελυπήθηκε και τους έστειλε ξέρω ‘γω πόσα κιλά σιτάρι, και κοίταξε τώρα τι μάρκα ήταν αυτή. Τι έκαμε; Έπιασε λέει το σιτάρι το ποιόν αναλογούσε εις την ίδια και στα παιδιά της το ξεχώρισε, και άφησε λέει στον άντρα το μερίδιο που του αναλογούσε. Και τι του είπε; Πρόσεξε του λέει διότι εάν τολμήσεις τα δώσεις το σιτάρι αυτό ελεημοσύνη, μην τολμήσεις να ‘ρθεις να μου ζητήσεις έστω και έναν κόκκο συρτάρι. Και τότε λέει, όταν έφτασε σε αυτό το σημείο ο άγιος αυτή τον έδιωξε και πάλι αναγκαστικά τον εδέχτει πίσω. Λέει ο Συναξαριστής, αλλά στο τέλος, ο Θεός λέει βλέποντας ακριβώς αυτή την άσκηση της αρετής της ταπεινώσεως, οικονόμησε λέει ώστε η γυναίκα αυτή να δεχτεί λέει την πίστη του ανδρός της και μάλιστα στο τέλος να φτάσει στο σημείο να δει λέει το λείψανο του ανδρός της να ευωδιάζει και να θαυματουργεί.
00:19:31
Ο Άγιος Σιλουανός ο Αθωνίτης – θα έχετε ακούσει κατά κόρον από το Δεσπότη για τον Άγιο αυτό, θα σας έχει κάμει λόγο – λέει κάπου χαρακτηριστικά και τα ακόλουθα. Επειδή λέει δεν έχομε ταπείνωση, για αυτό βασανίζομε και τους εαυτούς μας βασανίζουνε και τους άλλους. Πολλές φορές μες την τάξη όταν κάνουμε μάθημα ή στους μαθητές της Γ’ Λυκείου γιατί στο [ασαφής] που διδάσκω κάνω εις τις τρίτες και έχω μία μόνον Β’ Λυκείου, στο θέμα του γάμου, λέω καλά ποια είναι τα αιτία του διαζυγίου σήμερα; Και αρχίζουν, οι κοπέλες, λέει, α λέει διότι [ασαφής] σήμερα οι όροι, διότι και οι γυναίκες λέει έχουν βγει στην εργασία, και διότι έχουν απαιτήσεις, και λοιπά και λοιπά, άλλαξε λέει η ζωή… Λέω καλά στην Ορθοδοξία ποια είναι η απάντηση; Λέουν μα εμάς λέει δεν μας ενδιαφέρει. Εμάς λέει η ουσία είναι ότι ο κόσμος έχει αλλάξει, ο τρόπος ζωής έχει αλλάξει, για αυτό λέει ο κόσμος σήμερα απαιτεί να ζει καλύτερα και όταν βλέπει όταν ένα ανδρόγυνο δεν πάει καλά για αυτό λέει τα διαλύει.
00:20:28
Και λέει ότι για μας στην Ορθοδοξία, ο λόγος που υπάρχουν τα προβλήματα και τα διαζύγια και οι προστριβές, είναι ένας, και αυτός ποιος είναι; Το ότι απουσιάζει η ταπείνωσης και πρυτανεύει, βασιλεύει, ο εγωισμός. Για αυτό υπάρχουν τα διαζύγια. Ξέρετε, λέω στους μαθητές το εξής ωραίον. Άμα διαβάσετε στο Αββά Ματώη, λέει το εξής ωραίον ο Αββάς Ματώης. Κοιτάξτε τι λέει, διαβάζω, λέει ο καθήμενος λέει μεθ’ ετέρων, «οὐκ ὀφείλει εἶναι τετραγωνιαῖος͵ ἀλλὰ στρογγύλος͵ ἵνα πρὸς πάντας κυλίηται». Κοιτάξτε τι ωραία λέει αυτός ο αββάς. Ένας άνθρωπος λέει που ζει με άλλους – και αυτός βέβαια λέει για μοναχούς άλλα ισχύει για τους παντρεμένους – δεν πρέπει λέει να ‘ναι τετράγωνος, δηλαδή να ‘ναι άτεγκτος και να μην υποχωρεί, αλλά να ‘ναι στρογγυλός, δηλαδή ταπεινός. Να συγκαταβαίνει στις αδυναμίες των άλλων και επομένως να μπορεί να επικοινωνεί με τους άλλους.
00:21:21
Επομένως λοιπόν μεγάλη αρετή είναι, επαναλαμβάνω, η ταπείνωσις. Τώρα, μια άλλη αρετή, η οποία προβάλλει η Εκκλησία μας, και η οποία αποτελεί και μέσον θεώσεως των συζύγων αλλά και άριστο μέσον κοινωνίας, είναι η άσκησης.
00:21:40
Τι είναι η άσκησης; Είναι το μέσον που χρησιμοποιεί η Εκκλησία για να χτυπήσει ο άνθρωπος τη φιλαυτία. Λέει ο Άγιος [Μάξιμος ο Ομολογητής]. Τι είναι λέει η φιλαυτία; Φιλαυτία εστίν η άλογος φιλία προς το σώμα λέει. «Άρτι γαρ ημάς μακράν του Θεού πιει και της Βασιλείας αυτού στερεί». Τι είναι λέει η φιλαυτία παρά η αρρωστημένη προσκόλληση προς το σώμα, δηλαδή ο ατομικισμός, που μας στερεί λέει τη βασιλεία του Θεού. Επομένως λοιπόν η άσκηση είναι αρετή μεγάλη η οποία και θεώνει τους συζύγους αλλά και τους βοηθά να επικοινωνήσουν πιο καλά μεταξύ τους.
00:22:14
Αλλά τότε έτσι πιο πρακτικά. Πώς τους βοηθά μες το γάμο η άσκηση; Λέει ο Αββάς Σισώης, τι λέει πάει να πει άσκηση; Το «μη αναπαύον έργον ημάς εργάζεστε». Άσκηση λέει είναι να κάμεις αυτό που δεν σου αρέσει, που μπορεί να σε στεναχωρεί, να σε κουράζει. Αυτό λέει είναι άσκηση.
00:22:33
Μου έλεγε τις προάλλες μια κοπέλα, μου λέει, θέλω να διαβάσω λέει πολύ τη Φιλοκαλία λέει. Για να διαβάσεις λέει τη θεολογία λέει, να πεις ότι είσαι καταρτισμένος, τι πρέπει να έχεις διαβάσει; Λέω, κοίταξε. Εάν δεν εντρυφήσεις εις τους πέντε τόμους της Φιλοκαλίας, στους τέσσερις τόμους του Ευεργετινού, στο Λειμωνάριο, στο Λαυσαϊκόν, στο Γεροντικόν, στους δώδεκα τόμους του Συναξαριστή, και αν ακόμα δεν διαβάσεις [ασαφής] από την Αγία Γραφή και τα έργα του Ντοστογιέφσκι, δεν μπορείς να πεις ότι κατέχεις την Ορθόδοξη θεολογία.
00:23:03
Και μου λέει η κοπέλα αυτή, μα εγώ λέει κύριε Σάββα, θέλω λέει να διαβάσω αλλά δεν μπορώ λέει γιατί είμαι παντρεμένη, έχω τέσσερα μωρά, ο σύζυγός μου λέει εργάζεται και εγώ ακόμα εργάζομαι, και δεν μπορώ μου λέει γιατί έστω και πέντε λεπτά να διαβάσω απ’ αυτά τα βιβλία πολλές φορές δοκίμασα και δεν μπορώ, και με στεναχωρεί. Και λέω αυτό που κάμνεις είναι άσκηση και είναι πολύ ανώτερο και πολύ πιο σπουδαίο παρά το αν ήξερες ξέρω ‘γω τους πέντε τόμους της Φιλοκαλίας ή τους τέσσερις του Ευεργετινού απέξω και ανακατωτά. Βλέπετε λοιπόν ότι ακριβώς αυτό είναι άσκηση κατά τους Πατέρες. Να κάνουμε αυτό το οποίο δεν μας ευχαριστεί.
00:23:42
Τώρα, άλλο μέσο επικοινωνίας προσώπων μέσα εις τον γάμον είναι η προσευχή. Λέει ο Άγιος Νείλος εις το έργο του «153 κεφάλαια περί προσευχής». «[ΛΕ’.]Προσευχή» λέει, «ἐστιν ἀνάβασις νοῦ πρὸς Θεόν» αυτού. «[ΝΒ’.] … ἕξις ἀπαθής, ἔρωτι ἀκροτάτῳ εἲς ὕψος νοητὸν ἁρπάζουσα τὸν φιλόσοφον […] νοῦν». Δηλαδή προσευχή είναι το μέσον δια του οποίου ο νους ανεβαίνει προς τον Θεόν και καθίσταται θεοειδής και χριστοειδής λέει ο Άγιος Νείλος.
00:24:16
Τώρα πώς αυτή η προσευχή μας βοηθά μέσα εις το ανδρόγυνο, μέσα στην οικογένειά, της σχέσης μας σαν ανδρόγυνο; Λέει λοιπόν ο Συναξαριστής το εξής, ότι θα έχετε υπόψη σας το βίο του Αγίου Ξενοφώντος και της Αγίας Μαρίας. Πρέπει να ξέρετε ότι πολλές φορές όταν υπάρχουν προβλήματα μέσα εις την οικογένεια, λοιπόν αυτά τα προβλήματα αποτελούν αιτία διάστασης των συζύγων, είτε είναι επαγγελματικά, είτε ένα πρόβλημα με τα παιδιά – βλέπομε πολλές φορές όταν καλούμε τους γονείς στο σχολείο για προβλήματα των παιδιών τους, πως πολλές φορές ακόμα διαπληκτίζονται και μπροστά μας για τις αποτυχίες των παιδιών τους ή για τις παρανομίες που κάνουν τα παιδιά τους, μπροστά μας.
00:24:52
Για τους Αγίους όμως δεν συνέβαινε αυτό το πράγμα. Διότι τα προβλήματα ήταν για αυτούς [ασαφής] για πιο έντονη προσευχή. Λοιπόν, ξαναλέω, φέρτε στο νου σας το πράγμα με τον Άγιο Ξενοφών και την Αγία Μαρία. Λέει ότι κάποτε λέει έδωσαν άδεια στα παιδιά τους, ένας από τους δύο, δεν αναφέρει, να πάνε ένα ταξίδι, και κατά τη διάρκεια του ταξιδιού το πλοίο εναυάγησε και τους έδωσαν λέει… έστειλαν μαντάτο ότι τα παιδιά σας έχουν πνιγεί, πνίγηκαν όλοι, ενώ ουσιαστικά τα παιδιά αυτά είχαν καταφέρει να σωθεί. Εκολύμπησαν λέει και έφτασαν στη στεριά. Και τι κάμνουν; Κοιτάξετε, αν ήταν ένα ανδρόγυνο κοσμικό θα έλεγε, εσύ φταίεις. Εσύ που τους έδωκες άδεια να πάνε εσύ ‘σαι ο φταίχτης. Μπορεί να σκοτώνονται μεταξύ τους, μπορεί να… θα λέγαμε να μαλλιοτραβιούνται μεταξύ τους –
[απευθύνεται στο κοινό]
00:26:00
Και λέει ότι έπεσαν λέει εκεί, έκαμαν λέει… εγονάτησαν και οι δυο λέει. Βλέπετε; Χέρι-χέρι λέει. Και οι δυο μπροστά εγονάτησαν εις το εικονοστάσι λέει και προσεύχοντο. Και λέει ο Συναξαριστής ότι κατά τις αυγινές έκαναν ολονυχτία λέει, και κατά τις αυγινές ώρες είδαν λέει τα παιδιά τους ενώπιον τον θρόνο του Θεού. Και θεία παρορμήσει λέει ήρθαν εις τα Ιεροσόλυμα και επανασυνδέθηκαν με τα παιδιά τους, και κοιτάξτε πώς τελειώνει ο Συναξαριστής, επέθαναν λέει και οι τέσσερις σημαιοφόροι, δηλαδή θαυματουργοί, έκαμαν θαύματα. Η προσευχή λοιπόν ενώνει το ανδρόγυνο.
00:26:35
Τώρα, και δύο άλλες για να τελειώνουμε να μη σας κουράζω περισσότερο είναι δύο άλλες αρετές. Είναι η συμμετοχή μας στη λειτουργική ζωή της Εκκλησίας και τέλος η αγάπη.
00:26:46
Ο πατήρ Γεώργιος ο Καψάνης, στο έργο του, «Το Άγιον Όρος και Ορθόδοξος μοναχισμός», λέει το εξής. Στο Άγιον Όρος λέει, τελείται καθημερινά η Θεία Λειτουργία, και οι μοναχοί δεν βιάζονται να τελειώσει, γιατί δεν έχουν κάτι καλύτερο να κάνουν, παρά από του να ‘ναι διαρκώς με τον Λυτρωτή, δηλαδή τον Χριστό, με τη μάνα του Λυτρωτή, την Παναγία εννοεί, και τους φίλους του τους Αγίους. Και τι λέει παρακάτω; Πώς είναι λέει ένα μοναστήρι; Γύρω-γύρω λέει είναι τα κελιά και μες τη μέση είναι το… ο ναός, που λέγεται καθολικόν. Και αυτό το πράγμα τι σημαίνει λέει ο πατήρ Γεώργιος ο Καψάλης; Ότι λέει πρέπει οι μοναχοί, αλλά και ευρύτερα οι λαϊκοί, να εβαπτίζουν την όλη ζωή τους στη λειτουργική ζωή της Εκκλησίας. Και παρακάτω τελειώνει με το εξής ωραίο. Και πρέπει λέει να καταλάβομε ότι αν δεν κάμομε λέει κέντρον της ζωής μας τη λειτουργική ζωή, τότε με κανένα τρόπο δεν πρόκειται να απαλλαχτούμε από το άγχος και την ανασφάλεια της ζωής της…. που ζούμε σήμερα, της καταναλωτικής.
00:27:46
Ξέρετε, μου έκαμε εντύπωση μια φορά που μιλούσα με μια μαθήτρια, λέει, κύριε λέει, θέλω να πάω εκκλησία αλλά έχω την εντύπωση πολλές φορές άμα πηγαίνω λέει ότι πάω σ’ ένα γηροκομείο. [ασαφής φράση] κουτσομπολεύουν λέει ποιος μπαίνει μες την εκκλησία, ο άλλος άμα δουν κοπέλες με τα παντελόνια έχουν την εντύπωση ότι για να μπεις στην εκκλησία ξέρω ‘γω πρέπει να ‘σαι ντυμένος μ’ ένα συγκεκριμένο στυλ ξέρω ‘γω, κουτσομπολεύουν λέει. Πολλές φορές ακούς και τα μωρά να κλαίουν. Ε καλά λέει πώς θα πάμε στην εκκλησία;
00:28:10
Και λέω εγώ, παιδιά, να μου επιτρέψετε να σας απαντήσει ο Άγιος [Μακάριος ο Αιγύπτιος]. Λέει ο Άγιος [Μακάριος ο Αιγύπτιος], κοιτάξτε τι ωραία λέει. Λέει ότι όταν πάμε μες τη Θεία Λειτουργία ο Άγιος [Μακάριος], συνειδητοποιούμε ένα πράμα – κοιτάξτε αυτό έχει σχέση με τις σχέσεις μας [ασαφής] συζύγων. Ποιο πράμα; Ότι λέει, «οὐκ ἔστι γὰρ ἄλλως σωθῆναι, εἰ μὴ διὰ τοῦ πλησίον». Μες στην εκκλησία την ώρα που μιλάει η γρια την οποία εγώ βαρκούμαι, το μωρό του άλλου ξέρω ‘γω που μπορεί να με κλωτσάει ή που μιλά, και αυτό το πράμα μπορεί να με κάμνει να δυσανασχετώ, λέει ο Άγιος [Μακάριος ο Αιγύπτιος] ότι ακριβώς αν δεν περάσω μέσα από το άλλο πρόσωπο, απ’ αυτή τη γρια που είναι ιδιότροπη, απ’ αυτό το μωρό που κλαίει, τότε δεν μπορώ να δω Θεού πρόσωπο. Άρα αντιλαμβάνεστε ότι και αν δεν έχομε μια κοινωνία προσώπων μεταξύ μας δεν μπορούμε να έχουμε και εμπειρία Θεού στη ζωή μας. Και [ασαφής φράσης] οι Πατέρες.
00:28:58
Και το τελευταίο για να τελειώνομε να μη σας κουράζω, ελπίζω να μη βγήκα έξω από τα όριά σας τα χρονικά, βγήκα; Λοιπόν, και το τελευταίο βέβαια είναι η αγάπη. Είναι η υψίστη αρετή της αγάπης.
00:29:13
Λέει ο Άγιος Ιωάννης ο Σιναΐτης, λέει στο έργο του «Κλίμακα», λέει το εξής. Η αγάπη λέει «κατά μεν [την] ποιότητα [οικείωσις και] ομοίωσις [ανθρώπου] Θεού [εστίν]», «κατά δε [την] ενέργειαν μέθη ψυχής· κατά δε την ιδιότητα πηγή πίστεως», «ελλάμψεως άβυσσος», «στάσις αγγέλων», «προκοπή αιώνων». Τι σημαίνει τούτο πράμα; Αγάπη λέει είναι ο τρόπος να μοιάσεις με τον Θεό. Είναι λέει ένα μεθύσι της ψυχής και είναι ο τρόπος που ζουν οι άγιοι άγγελοι.
00:29:43
Λέει λοιπόν στο Γεροντικό έτσι για να ξαναπούμε μια τελευταία αφήγηση από το Γεροντικό, ότι κάποτε λέει ο Αββάς Αγάθωνας επήγαινε στην πόλη να πουλήσει το εργόχειρο του. Ξέρετε οι μοναχοί παλιά έκαμναν καλάθια. Ο κόσμος ήταν γεωργικός ο κόσμος και ασχολείτο με αυτά.
00:30:00
Και όπως επήγαινε λέει, στο δρόμο, έξω από την πόλη, είδε έναν παράλυτο. Και τον παρακάλεσε λέει ο παράλυτος να τον φορτωθεί στον ώμο και να τον πάρει στην πόλη. Και πράγματι λέει το επήρε ο Αββάς Αγάθωνας και τον ετοποθέτησε στην πόλη, επήγαινε εκεί, και του λέει, Αββά λέει, εκεί «Ὅπου πωλεῖς τὰ σκεύη͵ ἐκεῖ με θές». Εκεί που να πουλάς του λέει, εκεί που θα πουλάς τα σκεύη σου, εκεί να με τοποθετήσεις. Πράγματι το οποίο και έκαμε. Και όταν επωλούσε λέει ένα σκεύος τον ερωτούσε λέει αυτός ο… ο λελωβημένος, ο παράλυτος, [ασαφής] «πόσου επώλησας τούτο»; Δηλαδή πόσα το πούλησες; Τόσα. Ε «αγόρασόν μοι τόδε». Αγόρασε μου το τάδε πράμα και το αγόραζε λέει. Ύστερα πουλούσε άλλο, πόσα το πούλησες τούτο; Τόσα. Εντάξει, αγόρασε μου το τάδε. Και όταν θα λέγαμε σήμερα για να μιλήσουμε και μια σύγχρονη γλώσσα να μη λέει ο δεσπότης ότι μιλώ μόνο αρχαία, να πούμε και σύγχρονα, όταν δεν του άφησε στην τσέπη του θα λέγαμε σήμερα ούτε ένα σεντ, του λέει, απέλθειν [ασαφής]; Πρόκειται να φύγεις; Του λέει ναι. «Ποίησον ἀγάπην͵ καὶ ἆρον με και οθεν με εὗρες». Πιάνομε λέει και βάλομε εκεί που μ’ ύβρεις. Και όταν επρόκειτο λέει να τον απιθώσει κάτω, εξαφανίστηκε λέει. Και τι λέει το Γεροντικόν εκεί; Και ήκουσε φωνή λέγουσαν, «Ευλογημένος ει, Αγάθων, υπό Κυρίου εν ουρανώ και επί γης. Και άρας τούς οφθαλμούς αυτού ουδένα είδεν». Ο γαρ λελωβημένος «άγγελος Κυρίου [ην] ελθών δοκιμάσαι αυτόν». Την ώρα λέει που πήγε να τον απιθώσει κάτω, άκουσε φωνή που έλεγε, ευλογημένος να ‘σαι Αγάθωνα στον ουρανό και στη γη. Και γύρισε να δει και δεν είδε κανένα γιατί εκείνος ο λελωβημένος, εκείνος ο παράλυτος, ήταν άγγελος Κυρίου.
00:31:27
Λοιπόν τούτα ούλα τι σημαίνουν και ποια πρακτική εφαρμογή έχουν μες το γάμο; Λέει ο πατήρ Παΐσιος – εγώ δεν τον γνώρισα, απλώς αυτό που σας λέω είναι από το έργο του Χριστοδούλου, του αγιορείτου μονάχου, που μιλάει για τον πατέρα Παΐσιο, διότι ο δεσπότης μας εμάς ήταν πνευματοπαιδί του πατρός Παϊσίου, λοιπόν, λέει το εξής ωραίον. Όταν παντρευόμαστε λέει έναν άνθρωπο, δεν τον παντρευόμαστε λέει μόνο για τα ευχάριστα, τον παντρευόμαστε ακόμα και για τα δυσάρεστα.
00:31:56
Και αν δεν έχομε αγάπη, όχι απλώς την ερωτική αγάπη την οποία ασφαλώς πρέπει να έχομε για να παντρευτούμε, δεν έχομε εκείνο το πνεύμα το ηθικιστικό, ότι παίρνεις μια κοπέλα λέει γιατί είναι μια καλή Χριστιανή. Και έλεγα εγώ μια φορά σ’ έναν απ’ αυτούς τους Χριστιανούς, και η γιαγιά μου λέω είναι 85 χρόνων και είναι καλή Χριστιανή αλλά δεν θα την παντρέψουν όμως τη γιαγιά μου που είναι 85 χρόνια και [ασαφής] γιατί είναι καλή Χριστιανή. Λοιπόν αν δε σου αρέσει ένα πρόσωπο δεν το παίρνεις. Λοιπόν,
00:32:19
λέει ο πατήρ Παΐσιος ότι, πέρα λέει από την αγάπη που πρέπει να έχομε σαν σύζυγοι μεταξύ μας – και εννοεί την ερωτική αγάπη – πρέπει να έχομε και αποθέματα αγάπης με την έννοια την πνευματική. Και αν δεν είμαστε άνθρωποι της Εκκλησίας να αγαπούμε και θεολογικά, έτσι εκκλησιολογικά, όχι μόνο ερωτικά που επαναλαμβάνω επιβάλλεται προσέξετε, τότε πώς μπορούμε να συμβιώσουμε;
00:32:38
Και να τελειώσουμε έτσι με ένα ωραίο που λέει ο πάτερ Παΐσιος, να μη σας κουράζω, λέει λοιπόν ο πατήρ Παΐσιος ότι κάποτε μια φορά η Παναγία μου είπε ένας θεολόγος – θεολόγους άλλο τίποτα. Ο δάσκαλος των θρησκευτικών δεν είναι ο θεολόγος ούτε ήξερε καλά τους Πατέρες. Θεολόγοι είναι οι Άγιοι. Αυτοί που πάσχουν τη θέωση. Εμείς είμαστε δάσκαλοι των θρησκευτικών.
00:32:55
Πήγε λοιπόν ένας θεολόγος λέει που ήταν και γυμνασιάρχης, στον πατέρα Παΐσιο. Άκου πράματα τώρα. Τούτος πόσον εις τα εισαγωγικά είχε αγάπη θεολογική και κατά συνέπεια αγάπη προς τη γυναίκα του. Του λέει, γέροντα – τώρα θα σας δώσω ένα παράδειγμα. Του λέει ο πατήρ Παΐσιος, καλά παιδί μου τι…; Έχω ένα πρόβλημα. Τι πρόβλημα έχεις; Λέει, ξέρεις, ήρθα του λέει να μου απαντήσεις αν έχεις πληροφορία για το εξής. Ξέρεις η γυναίκα μου λέει έχει καρκίνο. Και μας είπαν οι γιατροί του λέει να κάνει μία εγχείρηση. Τώρα εγώ του λέει ήρθα να σε ρωτήσω αν έχεις πληροφορία… – άκου κουτοπονηριές τους θεολόγους, εμάς τους θεολόγους – εάν του λέει έχεις πληροφορία ότι θα θεραπευτεί, έχω κάτι χρήματα στην άκρη να τα δώσω να κάμει την εγχείρηση. Εάν όμως του λέει – άκου τι παναργουθεολόγος, Παναγία μου! Εάν όμως του λέει δεν θα γίνει τίποτε, τα χρήματά μου του λέει εγώ τα θέλω στην άκρη του λέει να τα ‘χω εκεί για τον εαυτό μου λέει όχι να τα χάσω. Και έχασε λέει πάσαν αντίληψη ο γέρον Παΐσιος για αυτόν τον «θεολόγο».
00:33:57
Αντιλαμβάνεστε λοιπόν ότι οι αρετές που είπαμε προηγουμένως και βέβαια παρέλειψαν και το πιο σοβαρό έτσι για να τελειώνομε που είναι η Θεία Ευχαριστία, η οποία όπως λέει ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς σ’ ένα λόγο του… αν θυμάμαι καλά εις τη Μεταμόρφωση του Σωτήρος, λέει ότι, «δια της θέας των τιμίων δώρων και της αυτών μεθέξεως, όλος θεοειδής εκτελείται ο άνθρωπος». Άνθρωπος λέει που κοινωνεί το Σώμα και το Αίμα του Χριστού γίνεται Θεός κατά Χάρη.
00:34:21
Αντιλαμβάνεστε ότι ο γάμος είναι ευλογία Θεού. Όπως είδαμε προηγουμένως, μέσα στη Χαλκηδόνιον αντίληψη περί ζωής, στην Ορθοδοξία ερωτευόμαστε. Είπα προηγουμένως στο Ντοστογιέφσκι ξέρετε πολύ με συγκλονίζει ο Ντοστογιέφσκι, έχω διαβάσει όλα τα έργα του, και είπα ότι – δεν ξέρω εάν αυτό το πράγμα σοκάρει – εγώ λέω ότι μετά τους πατέρες της Εκκλησίας, για τον εαυτό μου μιλώ, ο πιο μεγάλος θεολόγος της Ορθόδοξης Ανατολής είναι ο Ντοστογιέφσκι. Και όλα τα έργα του λοιπόν δεν ξέρω αν έχετε διαβάσει να τα δούμε μετά αν ενδιαφέρεστε στη συζήτηση, είναι θεολογία. Λοιπόν αν διαβάσετε εκείνο το έργον του… του της γυναίκας του, λοιπόν «ο Ντοστογιέφσκι και εγώ», της… δεύτερης συζύγου του, λέει ότι εκείνο λέει που μου κανε εντύπωση λέει, το πρώτο που είδα λέει στον άντρα μου λέει ήταν το πόσο όμορφος ήταν, λέει η γυναίκα του αυτή.
00:35:10
Λοιπόν, αλλά το άλλο λέει που επρόσεξα, προσέξετε, ήταν λέει το πόσο βάθος είχε σαν άνθρωπος. Και νομίζω ότι τούτο που λέει εδώ λοιπόν, η σύζυγος αυτή του Ντοστογιέφσκι, φανερώνει μια μεγάλη αλήθεια. Ότι μες την Ορθοδοξία έχουμε μια Χαλκηδόνιον αντιλήψη περί ζωής. Ερωτευόμαστε, γιατί είναι ωραίο πράμα να ερωτεύεσαι. Αγαπάς με την έννοια την ανθρώπινη, γιατί είναι ωραίο πράμα να αγαπάς. Έχεις μια ωραία σχέση που τη στιγμήν που σέβεσαι τον άλλον διότι είναι εικόνα Θεού που είπαμε προηγουμένως που λέει ο Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής, αλλά προσθέστε σε αυτά και τις αρετές τις οποίες έχομε μες την Εκκλησία, μες την Ορθοδοξία.
00:35:45
Εάν λοιπόν κάμουμε ένα κράμα όλων αυτών, τότε έχομε σαν συνισταμένη, σαν συνέπεια, έναν ωραίον γάμο. Και αυτόν τον γάμο σας εύχομαι να έχετε και εσείς, διότι αντιλαμβάνομαι ότι είστε νεαροί, λοιπόν εκτός από κάποιους νεαρούς που βλέπω εδώ που είναι της ηλικίας μου, οι οποίοι θα πρέπει να έχουν ήδη… παντρευτεί, εύχομαι λοιπόν εις τους νεαρούς να έχουν ένα τέτοιου είδους γάμου και μία τέτοιου είδους οικογένεια εις τη ζωή τους, διότι αυτό είναι πηγή ευτυχίας.
00:36:11
Βέβαια ζητώ συγνώμη διότι είπα ότι οφείλω να ομολογήσω ότι ένιωθα άσχημα. Λέω… που τον Λουκά, που χάθηκε ο Λουκάς, που με έφερε; Λέω θα κάμομε λέω ένα κόλπο, ένα [ασαφής]. Λέω θα κάμομε ένα κόλπο διότι δεν την παθαίνω όπως στην καθολική. Την εκκλησία στην καθολική τις προάλλες ήταν ο άλλος ο δεσπότης. Τακ, ήμουν στο σχολείο, τηλέφωνο. Λέει σε θέλουν από τη Μητρόπολη, έλα από ‘κει. Λέει, είμαι άρρωστος. Λέω, καλά, ίνα που έχει; Λέει είμαι άρρωστος, [ασαφής] δεν μπορώ, να πας να μιλήσεις λέει εις την καθολική; Λέω καλά να πάω να μιλήσω. Λέω, τι ώρα είναι η ομιλία; Λέει, τάδε ώρα. Εντάξει.
00:36:43
Όπως και αν το έμαθαν Παναγία μου, πάω μες στην εκκλησία να μιλήσω, μα δεν είχε κόσμο. Λέω του Λουκά, ελπίζω να μην πάθομε το ίδιο, μείνε του λέω. Θα πάεις εσύ μέσα, θα πάω εγώ απ’ έξω, και όταν θα είναι ώρα τακ θα τους [ασαφής] την ώρα που ‘ναι δα μέσα.
[ακροατήριο γελά]
Διότι του λέω, αν πάμε όπως την άλλη φορά μες την καθολική, δεν θα μείνει πλάσμα.
00:37:02
Λοιπόν ελπίζω να μη σας εκούρασα, αντιλαμβάνομαι ότι έχετε και μία… ένα φάσμα εκτοπισμάτων όπως λέει και ο Αντώνης ο οποίος το κατάλαβε και μου έδωσε το χαρτί εδώ, λοιπόν το χαρτομάντιλο το… το κλίνεξ, είχατε την ευκαιρία να δείτε και πνευματικό εκτόπισμα του δεσπότη, είχατε απόψε και την ευκαιρία να δείτε και σωματικό εκτόπισμα δικό μου. Έτσι για να έχετε μια Χαλκηδόνια αντίληψη περί των πραγμάτων.
00:37:24
Δηλαδή οφείλω να ομολογήσω ότι εμείς είμαστε πολύ στεναχωρημένοι στη Λεμεσό. Πάρα-πάρα πολύ στεναχωρημένοι. Αυτό το πράμα… βέβαια εσείς είσαστε εδώ και δεν έχετε εκείνη την επαφή που έχομε εμείς εκεί, με… τα τοπικά κανάλια εκεί τα ραδιοφωνικά αλλά και τα τηλεοπτικά εκεί, αυτός ο πόλεμος που γίνεται εναντίον αυτού του ανθρώπου ο οποίος παρακαλώ αναγέννησε σας λέω ειλικρινά στα δύο χρόνια, αναγέννησε τη Λεμεσό. Παιδί μου πάμε… και εντωμεταξύ αν δείτε τι γίνεται. Βγαίνει το εξής παράξενο. Άκου πράματα.
00:37:56
Αυτοί που είχαν τούτη τη φαεινή – μες τα εισαγωγικά ιδέα του φαεινή, και με ερωτηματικά – να τον… να τον πολεμήσουν κατά αυτόν τον τρόπο, ξέρετε τι ενόμιζαν; Ενόμιζαν ότι σαν τώρα να έρθω εγώ… να σας έλεγα ξέρω ‘γω να ‘ρθει ένας ομοφυλόφιλος ξέρω ‘γω και να μιλήσει. [ασαφής φράση] Λοιπόν αυτοί, είχαν αυτή την ιδέα. Ότι ρίχνοντας λάσπη εις το πρόσωπόν του, προσέξετε, θα τον ανάγκαζαν να φύγει, γι’ αυτό και μερικοί είπαν σαν λύση να φύγει από μόνος του. Λοιπόν πάμε… πάει στην εκκλησία – της προάλλες ήταν τα εγκαίνια του πνευματικού κέντρου εκεί στο… εις τον Πύργο – μαθαίνει ‘το ο κόσμος Παναγία μου, όχι μόνο το [ασαφής] ήρθε, δηλαδή εκεί πάω και μιλώ εις τον Πύργο, εις τους νέους εκεί, ούλα τα χωριά της περιοχής ήταν με τα λεωφορεία. Πάμε να μπούμε στην εκκλησία, λέω Παναγία μου θα με πιάσει στεναχώρια [ασαφής] από το πολύ που είχε. Μα ήταν έτσι, πατείς περπατός.
00:38:42
Εντωμεταξύ μια στιγμή έρχεται ένας του σήμα λέει, λέει να κάμετε μια δήλωση μου λέει που να τελειώσει η… η ομιλία; Λέω μάνα μου ίντα δήλωση να κάμω; [ασαφής] κόσμο. Ο κόσμος έτσι. Λέει πράγματι δεν χρειάζεται καμία δήλωσης. Επήγαν εις το χωριό να κάμει τα εγκαίνια του πνευματικού κέντρου, και σας λέω, όπως όταν το έμαθε ο κόσμος, δεν εστάλησαν προσκλήσεις στα χωριά, ήταν του χωριού μόνο, του Πύργου, και όπως το έμαθε ο κόσμος με τα λεωφορεία συνάχθη ο κόσμος ούλος και να μην μπορεί να μπει στην εκκλησία από τον κόσμο που είχε. Ήταν ένα… ένα περιβάλλον πολύ ασφυχτικό από το έτσι, πατείς περπατός ο κόσμος. Αυτοί που έκαμαν αυτό το πράμα είχαν αυτή την αντίληψη αλλά δυστυχώς για αυτούς τα πράματα τους εδιέψευσαν.
00:39:18
[διακοπή ηχογράφησης]
00:39:21
… έρχεται τώρα η… ο δεσπότης με τον Αθανάσιο [ασαφής φράση] μια γερόντισσα 100 χρονών να του πει,
– Δεσπότη μου έχω πρόβλημα.
– Που είσαι; Έρχομαι!
00:39:30
Που είσαι, έρχομαι! Πολλές φορές πάει να τον δεις που [ασαφής] επήγε λέει στην εντατική. Γιατί; Διότι επήγε να δει ξέρω ‘γω κάποιον άρρωστο. Ή ξέρω ‘γω τις προάλλες – να γελάσομε κιόλας, να πούμε έτσι κάτι πιο φαιδρό. Παναγία μου ένας Λεμεσιανός θερμόαιμος. Αν με μεταθέσουν καμιά φορά στη Λευκωσία δεν θα θέλω, ή μάλλον θα θέλω να ‘ρθω αλλά δυσκολεύομαι διότι δεν κινούμε διότι έχω πρόβλημα με την καρδία μου, αλλά αν μου έλεγαν να έρθω θα ερχόμουν τρέχοντας, γιατί τη Λεμεσό έχομε και θερμόαιμους μαθητές. Μια φορά Παναγία μου ένας μαθητής εκοπάνησε έναν θεολόγο, έκαμε τον δέκατο, μες την τάξη. Τον εκοπάνησε. Και άκου πράματα, κοιτάξτε τι έκαμε μετά, τον έπιασε… έμαθε τον, και έπιασε τον μαθητή τηλέφωνο, στο σπίτι του, προσέξετε, στο σπίτι του, και ο μικρός αυτός μετάνοιωσε. Μιλούμε μικρός, μιλώ τρίτη λυκείου, μεγάλος όχι μικρός του γυμνασίου, μιλώ μεγάλος του λυκείου. Μα φανταστήκατε;
00:40:21
Και έναν έτσι τελευταίο, ήρθε… έρχεται στα σχολεία να μιλήσει, φέτος μόνο δεν ήρθε, λόγω αυτών των προβλημάτων και λοιπά, κάθε χρόνο έρχεται στα σχολεία, έχει μια πορεία προς του μαθητές. Λοιπόν εγώ ήμουν αυτόπτης μάρτυρας που επήγαινε όχι στο δικό μας το σχολείο, στο απέναντι, στο Λύκειο Β’. Λοιπόν, που είναι δίπλα από το δικό μας από το [ασαφής] το κεντρικό. Πήγε να μιλήσει, σηκώθηκε ένας μαθητής, τρίτης Λυκείου, αριστούχος. Εγώ δεν πιστεύω τίποτε, δεν έχει τίποτε. Θεός υπάρχει λαλεί του, παραμύθια, δεν υπάρχει τίποτε. Λοιπόν και να μιλά μαζί του με μίαν αγάπη, με μίαν ανεχτικότητα, και μετά μαθαίνομε παρακαλώ αυτός ο νεαρός τρις φορές τον τηλεφώνησε για να έχει προσωπική συνάντηση μαζί του να συζητήσει για το πρόβλημα που τον εβασάνιζε της ύπαρξης του Θεού.
00:41:04
Εάν αυτός ο άνθρωπος, εάν αυτός ο άνθρωπος, δεν είναι μία… έναν δώρον και έναν χάρισμα του Θεού για μας τους Λεμεσιανούς, λοιπόν, τότε τι είναι; Και αυτά τα οποία λένε τούτοι; Εμείς που τον ζούμε και που τον ξέρομε εις τη Λεμεσό, τα ακούμε, όχι βερεσέ αλλά θα λέγαμε την Κυπριακή φράση [ασαφής φράση]. Αυτές τις αισχρές κακοήθειες, αυτά τα ασύστολα ψεύδη. Και να σας πω και κάτι το οποίον έτσι για να τελειώνομε;
00:41:36
Και να πούμε ένα και θα τελειώνομε θα τελειώνομε, μην έχετε έννοια.
[ακροατήριο γελά]
Λοιπόν, θα τελειώσομε. Λοιπόν, θα σας πω κάτι που θα σοκάρει. Ειλικρινά θα σας πω κάτι που θα σοκάρει. Εάν πείτε… εάν πείτε ποιος κόσμος περισσότερο τον αγαπά, προσέξετε, ποιος κόσμος περισσότερο τον αγαπά, και κυριολεκτικά στεναχωριέται που βλέπει να βρίσκεται σ’ αυτή τη θέση, ξέρετε ποιος; Οι μεν «άνθρωποι που δεν είναι της Εκκλησίας». Οι νεαροί, με την αλογοουρά, τα παιδιά τα οποία φορούν σκουλαρίκια, οι γυναίκες οι οποίες ξέρω ‘γω μπορεί να μη θεωρούνται μέσα στα εισαγωγικά, για να πω τη φράση Ντοστογιέφσκι, από αυτή τη Σόνια Μαρμελάντοφ στο «Έγκλημα και Τιμωρία», που δεν είναι καθώς πρέπει οι κοπέλες. Λοιπόν όλοι αυτοί τον [ασαφής] παιδί μου. Γιατί; Διότι όλοι αυτοί οι άνθρωποι – αυτό είναι Εκκλησία.
00:42:29
Προσέξετε, εγώ θα τελειώσω με έναν… δεν ξέρω αν είμαι και εκτός θέματος, λοιπόν θα τελειώσω με κάτι πολύ σοβαρό από τον θεολόγο τον Ντοστογιέφσκι. Επιτρέψετέ μου να το τελειώσω με αυτό, με μία σκηνή εκεί από το… από το «Έγκλημα και Τιμωρία» του Ντοστογιέφσκι, που παρουσιάζει την κρίση – προσέξτε τι είναι ο δεσπότης μας εμάς. Για αυτό δεν τον θέλουν. Προσέξετε. Παρουσιάζει ο Ντοστογιέφσκι αν διαβάσετε εκεί την… σε μια σκηνή εις το «Έγκλημα και Τιμωρία», λοιπόν όταν πεθαίνει ο γέρος εκεί ο Μαρμελάντοφ ο μέθυσος, πεθαίνει, και βλέπει λέει εκεί τη σκηνή της κρίσεως. Και βλέπει εκεί λέει τις πόρνες, τους αμαρτωλούς, τους περιθωριακούς ανθρώπους, και ίσως μέσα σ’ αυτούς να έβλεπε την κόρη του τη Σόνια Μαρμελάντοφ που έγινε λέει πόρνη 16 χρονών για να βοηθά τον πατέρα της που ήταν μέθυσος και τη μητριά της λέει τη φυματική, λοιπόν και λέει όλοι αυτοί λέει οι μέθυσοι όλοι οι περιθωριακοί τύποι τους έβλεπε λέει να μπαίνουν εις τον παράδεισο. Και οι καλοί, οι δίκαιοι, οι σοβαροί, οι ηθικοί, επήγαιναν στην κόλαση.
00:43:35
Και λέει εκεί σε αυτή τη σκηνή, παρουσιάζονται οι δίκαιοι και οι καθωσπρέπει και του λένε, Κύριε, μα τούτοι οι περιθωριακοί τύποι, αυτοί θα μπουν εις τη βασιλεία των ουρανών; Λέει, ναι. Και γιατί να μην μπούμε εμείς που είμαστε καθωσπρέπει; Και κοίταξε την απάντηση. Διότι λέει, αυτοί… αυτοί θα μπουν διότι αυτοί ποτέ δεν εθεωρούσαν τον εαυτό τους άξιο για μια τέτοια τιμή. Βλέπετε; Αυτή την… αυτή την πάταξη της πνευματικής αυτάρκειας. Και ο δεσπότης τον οποίο έχομε εμείς αγκαλιάζει όλο τον κόσμο και την πρώτη κατηγορία και τη δεύτερη κατηγορία και σας λέω ειλικρινά ότι οι άνθρωποι αυτοί της δεύτερης κατηγορίας μες τα εισαγωγικά, ο όρος δεύτερη κατηγορία των ανθρώπων, είναι αυτοί οι οποίοι κυριολεκτικά τον αγαπούν και είναι αυτοί οι οποίοι κυριολεκτικά διερωτούνται και πραγματικά κλαίουν όταν ακούνε αυτές τις κακοήθειες ηλιθιότητες και αυτά τα ασύστολα ψεύδη τα οποία λέγονται για αυτόν το πρόσωπο. Λοιπόν αυτά ήθελα να πω, ελπίζω να μη σας εκούρασα, και να μην ήμουν μία δυσάρεστη έκπληξη αλλά θα περάσει.
00:44:35
Λοιπόν, έχει κάποιον να ρωτήσει κάτι διότι είναι μονόλογος. Ο δεσπότης μου λέει, άμα μιλάς μου λέει, να βαστάς κόλες σημειωτέων – είναι δική του εισήγηση. Διότι μου λέει άμα μιλάς δεν σταματάς. Θα πρέπει να χρειάζεται ή κάποιος να σου χτυπά το καμπανάκι ή να έχεις τις κόλες να τελειώνουν. Για αυτόν τον λόγο δεν είμαι ακριβώς. Δεν έβλεπα τις κόλες απόψε, δεν έβλεπα, δεν είχε δως.
Ακροατήριο: [ασαφής] την άλλη φορά;
κ. Αλεξάνδρου: Ε; Να ‘ρθω την άλλη φορά; Την άλλη φορά ελπίζω να ‘ρθει ο δεσπότης και να ‘ρθει δικαιωμένος και από τους ανθρώπους διότι από τον Θεό είναι ήδη δικαιωμένος. Λοιπόν έχει κάποιον να ρωτήσει κάτι; Αν θέλει κάποιος να ρωτήσει ευχαρίστως. Παρακαλώ.
00:45:07
Ακροατήριο: Μπορεί να συνυπάρχει μέσα στον γάμο ο Θείος έρωτας και ο έρωτας μεταξύ των συζύγων;
κ. Αλεξάνδρου: Βεβαίως μπορεί να συνυπάρχει.
Ακροατήριο: [ασαφής φράση] αντρόγυνο μέχρι κάποιο βαθμό [ασαφής] οι άγιοι Πατέρες;
κ. Αλεξάνδρου: Ναι. Βεβαίως μπορεί να φτάσει, λοιπόν, για τον απλούστατο λόγο ότι, είδαμε προηγουμένως στην περίπτωση του Αγίου Φιλαρέτου του Ελεήμονος, ότι λέει όταν το λείψανό του… όταν επέθανε το λείψανό του ευωδίαζε και ελάμπετο μέσα στο Θείο άκτιστο φως και μάλιστα ήταν και θαυματουργό. Άρα λοιπόν ο γάμος καθόλου μα καθόλου δεν εμποδίζει την επίτευξη της θεώσεως και της αγιότητας από έναν άνθρωπο.
00:45:42
Και… γιατί; Διότι ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος λέει το εξής ωραίο. Μες τη σχέση την ερωτική με τον άλλον, όταν είναι μια σωστή σχέση, μιλούμε ερωτική συζυγική σχέση, ταπεινώνομαι. Γιατί; Καταλάβω τα λάθη μου και τις αδυναμίες μου και από τη στιγμή που ταπεινώνομαι στον άλλον άνθρωπο – με την καλή έννοια του όρου, όχι εξευτελίζομαι, με τη θεολογική έννοια του όρου – τότε περισσότερο… όσο ταπεινώνομαι τόσο ελκύω παραπάνω τη Χάρη του Θεού και τόσο θεώνομαι. Μάλιστα. Κάποιος… καμιά άλλη ερώτηση;
00:46:11
Είπα τόσα πολλά που δυο τινά. Ή ούλα τα ακούσατε Παναγία μου ή θα βγείτε από ‘δω, θα πάρετε ένα δυο Παναντόλ, για να φέρετε το νουν σας. Λοιπόν άντε να κάνομε προσευχή.
00:46:24
[προσευχή και απόλυση]
Sofia Orthi 