Στο πρώτο μέρος αυτής της ομιλίας, ο Μητροπολίτης μιλά για μεταθανάτιες εμπειρίες και τα σταδία του θανάτου, ενώ στο δεύτερο, ένας επισκεπτόμενος ομιλητής μας μιλά για την Τουρκόφωνη κοινότητα της Γκαγκαουζίας. (Περίπου 7.000 λέξεις)
Λεπτομέρειες
Τίτλος: 1109 Τα στάδια του θανάτου (+ Γκαγκαουζία)
Σειρά: Ομιλίες Στο Πανεπιστήμιο Κύπρου (Λευκωσία)
Ομιλητής: π. Αθανάσιος (Μητροπολίτης Λεμεσού)
Αρχείο: 1109_TA_STADIA_TOY_THANATOY.mp3
Ηχογραφήθηκε: Δευτέρα, 21 Οκτωβρίου 2002
Διάρκεια: 58’49”
Επιλογές λήψης
Απευθείας: Αρχείο
Podcast: iTunes Spotify
Κείμενο
00:00:00
[Προσευχή]
00:00:30
[παύση]
00:00:44
[απευθύνεται στο κοινό]
[παύση]
00:00:58
Είχαμε πει παιδιά την προηγούμενη φορά ότι φέτος με τη βοήθεια του Θεού θα αφιερώσομε μερικές από τις συναντήσεις μας, όχι όλο τον χρόνο, αλλά μερικές από τις συναντήσεις αυτές, για το θέμα του θανάτου.
00:01:18
Έτσι, τρία χρόνια μιλούσαμε για τον γάμο, αλλά αφού πάλι δεν βγήκε τίποτα, [παύση] είπαμε να πούμε και τίποτα για τον θάνατο.
[παύση]
00:01:35
Αφού ότι και να πεις τα ίδια πράγματα είναι. Δηλαδή… αν πάει κάποιος μοναχός πάλι εγώ φταίω διότι λέει ακούγανε τις ομιλίες σου. Μα, λέω, τρία χρόνια εγώ δεν μιλούσα για τον μοναχισμό, μιλούσα για τον γάμο. Δεν έχει σχέση λέει ίντα που έλεγες. Ε πώς δεν έχει σχέση [ασαφής φράση]
[ακροατήριο γελά]
Τι ακούν δηλαδή; Δεν ακούν αυτά που λέμε; Γιατί δεν πήγαν να παντρευτούν ας πούμε; Τι να κάνομε; Έτσι είναι, δόξα να ‘χει ο Θεός, ας είναι.
00:02:05
Λοιπόν, τώρα ας πούμε για τον θάνατο, τουλάχιστον να… βγάλομε κανένα άλλο όνομα, να δούμε τώρα τι θα μας πουν.
[μουρμουρητό/παύση]
00:02:17
Παιδιά είναι ένα σημαντικότατο θέμα, ο θάνατος, όσο σημαντικό είναι και η ζωή μας. Εφόσον ξέρομε ότι είναι μία πορεία, μία έτσι φυσική κατάληξης, και…
[παύση]
παραμένει έτσι μέσα στην… μέσα στο νου των ανθρώπων με πάρα πολλές απορίες. Και δυστυχώς γίνονται πολλά λάθη, πάρα πολλά λάθη, όταν πολλοί άνθρωποι, ε… παν να ερμηνεύσουν γεγονότα, του θανάτου, με ένα λανθασμένο τρόπο και δημιουργούν αντιδράσεις και δημιουργούν λανθασμένη εικόνα περί του Θεού στους ανθρώπους, προκειμένου να παρηγορήσουν κάποιον άνθρωπο ή τέλος πάντων να πουν ένα λόγο όταν κάποια στιγμή στη ζωή μας, είτε το θέλομε είτε όχι, αναπόφευκτα, θα βρεθούμε αντιμέτωποι με το γεγονός του θανάτου. Του θανάτου γνωστών μας ανθρώπων, του θανάτου συγγενικών μας ανθρώπων, του θανάτου του δικού μας κάποια στιγμή.
00:03:22
Και επειδή ακριβώς ο Χριστός ήρθε στον κόσμο αυτόν και ένα από τα κυριότερα πράγματα τα οποία ο Χριστός επιτέλεσε στον κόσμο, ήταν η κατάργησης του θανάτου. Εκατήργησε τον θάνατο ο Χριστός και έδωσε σε όλους τη δυνατότητα της αιωνίας βασιλείας του και σε όλο στον κόσμο την ανάσταση εκ νεκρών. Άρα ουσιαστικά, ο θάνατος καταργήθηκε. Παρέμεινε πλέον το βιολογικό γεγονός του θανάτου το οποίο είναι άχρι καιρού, και αυτό πάλι θα έρθει ώρα που θα καταργηθεί και αυτό.
00:04:02
Ο Θεός εθεράπευσε πρώτα τον πνευματικόν θάνατο, αυτό που είπαμε την προηγούμενη φορά ότι, το ότι εχωρίστηκε… χωρίστηκαν οι πρωτόπλαστοι άνθρωποι από τον Θεό, δια της παραβάσεως της εντολής, αυτό υπέφερε τον πνευματικόν θάνατο, εχωρίστηκαν από τον Θεό, και κάθε ένας που είναι μακριά από τον Θεό είναι νεκρός κατ’ ουσία, γιατί ο Θεός είναι η ζωή του ανθρώπου, και όταν είμαστε μακράν του Θεού μπορεί να ‘μαστε ζωντανοί βιολογικά αλλά είμαστε νεκροί κατ’ ουσία, έτσι… και επέθαναν οι άνθρωποι αργότερα, μετά από πολλά χρόνια επέθαναν βιολογικά, έτσι ο Χριστός ως γιατρός που θεράπευσε την ανθρώπινη φύση, θεραπεύει το ουσιώδης μέρος, τον πνευματικό θάνατο με τη δική του παρουσία και με τη βασιλεία του, με τη μετοχή μας, με τη δυνατότητα της μετοχής μας στο Σώμα και στο Αίμα του, γινόμαστε ένα μαζί του τρώγοντας και πίνοντας το Αίμα και τη Σάρκα του Χριστού, και στη συνέχεια θα θεραπευτεί και ο βιολογικός θάνατος με την παγκόσμιον και πάνδημον εκ νεκρών ανάσταση, των πάντων. Οι πάντες θα αναστηθούν από τον πρώτο άνθρωπο μέχρι τον τελευταίο. Και αυτό βέβαια θα γίνει με τη δύναμη του Θεού και… όπως έγιναν τα πάντα, χωρίς να αδυνατίσει εις τον Θεό οτιδήποτε και χωρίς να δυσκολεύεται ο Θεός να κάμει οτιδήποτε πράμα.
00:05:39
Εκείνο το οποίον εις την Εκκλησίαν έχει κεντρική θέση, δεν είναι το ότι θα πεθάνομε. Αυτό δεν έχει κεντρική θέση στην Εκκλησία. Κεντρική θέση στην Εκκλησία έχει ότι θα αναστηθούμε, και ότι δεν αποθνήσκομε. Η Εκκλησία πανηγυρίζει όχι τον θάνατο του ανθρώπου, αλλά την αθανασία του ανθρώπου, πανηγυρίζει την ανάσταση του ανθρώπου η οποία γίνεται δια της αναστάσεως του Κυρίου μας Ιησού Χριστού.
00:06:13
Και όταν συνεχώς προβάλει τα μαρτυρία των αγίων και τους βίους των αγίων, τα προβάλει ακριβώς για να δείξει ότι, οι Άγιοι, επέρασαν από τον θάνατο, αλλά δεν απέθαναν. Έτσι, βιολογικά απέθαναν, προς καιρόν εχωρίστηκαν από μας, αλλά δεν απέθαναν ουσιαστικά διότι ζουν μαζί με τον Θεό και ζει η ψυχή τους και παραμένει εις τον αιώνα. Όπως και ο προφήτης Δαυίδ, χιλιάδες χρόνια πριν από μας είπε, «ζήσεται ἡ ψυχή μου [εἰς τὸν αἰῶνα] καὶ αἰνέσει σε». Θα ζήσει η ψυχή μου εις τον αιώνα. Δεν πρόκειται να αποθάνει. Δεν αποθνήσκει ο άνθρωπος… στην ψυχή του, αποθνήσκει το σώμα μόνο.
00:06:57
Και έχομε πάρα πολλές παραπομπές και πάρα πολλές μαρτυρίες της Γραφής, τόσο στην Παλαιά Διαθήκη όσο και στην Καινή Διαθήκη που μαρτυρεί ότι ο Θεός είναι Θεός ζώντων, δεν είναι Θεός νεκρών. Διότι όπως λέει ο Απόστολος Λουκάς, «[38] … πάντες γὰρ αὐτῷ ζῶσιν». Οι πάντες ζουν και υπάρχουν ενώπιον του Θεού.
00:07:18
Όμως, για να λυθούν έτσι μερικές απορίες και να μπουν μερικά πράματα στη θέση τους, πρέπει δυστυχώς να δούμε έτσι αυτή την πορεία του θανάτου, η οποία είναι πολύ ευχάριστη, δεν είναι καθόλου δυσάρεστη, ούτε θα σας δημιουργήσει προβλήματα φοβίας να μην κοιμάστε απόψε.
[παύση]
00:07:37
Λοιπόν, είπαμε την προηγούμενη φορά εξηγήσαμε πως μπήκε ο θάνατος στη ζωή μας, πως ο θάνατος δεν είναι ένα… δεν είναι μες το θέλημα του Θεού, δεν θέλει ο Θεός τον θάνατο, δεν έπλασε τον θάνατο ο Θεός, δεν είμαστε εμείς πλασμένοι και ζυμωμένοι μέσα στη φύση μας με τον θάνατο, για αυτό τον λόγο και δεν τον θέλομε, και δεν πιστεύομε ότι θα πεθάνομε, και είναι ξένο πράμα προς εμάς ο θάνατος, και θλιβόμαστε όταν κάποιος αποθνήσκει, και αυτή όλη η ωραιότητα της φύσεώς μας που μας έδωσε ο Θεός, ατιμάζεται με το ότι αποθνήσκει έστω και βιολογικά ο εαυτός μας και φθείρεται και σήπεται και παθαίνει όλα εκείνα.
00:08:20
Αλλά… εντάξει, αυτά τα παθαίνει το σώμα όταν χωριστεί η ψυχή από αυτό, και φύγει η ψυχή από το σώμα, τότε το σώμα παραμένει νεκρό, και σαν νεκρό βέβαια υφίσταται όλες τις συνέπιες ενός νεκρού σώματος. Έτσι, επιστρέφει εις την γη από την οποία ελήφθηκε, και η ψυχή του πορεύεται μέσα εις την… εις την αιωνιότητα πλέον, μέσα στη σχέση των πνευμάτων όλων με την παρουσία του Θεού, με τον Θεό.
[παύση]
00:08:51
Διαβάζομε πολλές φορές στα έργα των Πατέρων, στους βίους των Αγίων μας, διάφορες διηγήσεις και διάφορα πράγματα για την ώρα του θανάτου. Και ακόμα υπάρχουν, σήμερα, και περιπτώσεις κατά τις οποίες άνθρωποι περιγράφουν κάποιες εμπειρίες που έχουν, που τις ονομάζουν μεταθανάτιες εμπειρίες.
00:09:19
Και θέλω έτσι να πούμε λίγα πράγματα για αυτό. Να δούμε πως η Εκκλησία βλέπει αυτό το θέμα και ποια είναι η πραγματικότητα. Είναι γεγονός ότι, η διαδικασία του θανάτου είναι φυσιολογική, είναι κάτι που συμβαίνει φυσιολογικά στον κάθε άνθρωπο. Βέβαια ανάλογα με τον τρόπο του θανάτου του καθενός. Εάν ο θάνατος είναι βίαιος, συμβαίνει αυτό σε… κλάσματα δευτερολέπτου. Αν ο θάνατος μας είναι ξέρω ‘γω «φυσιολογικός» ας πούμε, αν αποθάνει κανείς μες τα όρια μιας ασθένειας ή σιγά-σιγά μέσα στην… λόγω ηλικίας, που δεν είναι ένας βίαιος, σαν ένα δυστύχημα ας πούμε ξέρω ‘γω ή κάτι άλλο, εντάξει, γίνεται μια διαδικασία. Φαίνεται όμως εκ των πραγμάτων ότι, αυτή η διαδικασία είναι περίπου ίδια σε κάθε άνθρωπο και έχει μερικά φυσικά… φυσικά στάδια, μέχρι εκεί που πλέον ο άνθρωπος φεύγει τελείως από το χώρο το φυσικό και εισέρχεται στο χώρο τον πνευματικό.
00:10:29
Εάν διαβάσετε μεταθανάτιες εμπειρίες, που έχουν γίνει… έχει γίνει μια συλλογή ας πούμε και στα Αγγλικά, από κάποιον Αμερικάνον, μεταφράστηκαν αυτές και υπάρχουν και στην Κύπρο, ο γνωστός ψυχίατρος ο κύριος Ευδόκας έχει γράψει… τις έχει μαζέψει μάλλον όλες αυτές τις εμπειρίες, και έγραψε ένα βιβλίο, μάλλον δεν το έγραψε ο ίδιος το βιβλίο απλώς συμπεριέλαβε όλες τις εμπειρίες αυτές, νομίζω λέγεται… «Τέλος ή… η αρχή» ξέρω ‘γω, «αρχή του τέλους»…
Ακροατήριο: [ασαφής]
Μ. Αθανάσιος: Τέλος πάντων, με κάτι τέλος και μια αρχή κάτι λέει εκεί. Δεν θυμάμαι τώρα πώς το λένε ακριβώς. Η αρχή του τέλους, στο τέλος της αρχής, αρχή ή τέλος, πάντως έχει και αρχή και τέλος το βιβλίο, διαβάστε το, είναι ωραίο. Είναι πολύ ωραίο βιβλίο.
00:11:20
Και εγώ προσωπικά, ε… όχι ο ίδιος στον εαυτό μου, δεν είχα καμία τέτοια εμπειρία, αλλά εγνώρισα ανθρώπους οι οποίοι με απάσαν έτσι ειλικρίνεια, με πάσαν ειλικρίνεια, χωρίς κανένα λόγο να πουν κάτι περισσότερο, και άλλοι ας πούμε ακόμα και κατά την… ώρα της εξομολόγησής τους, μου περιέγραψαν, πράγματι, εμπειρίες που είχαν τέτοιας μορφής, και περίπου λίγο-πολύ μοιάζουν. Μερικοί που τα διαβάζουν αυτά τα πράγματα –
[θόρυβος/παύση]
Δεν μιλήσαμε ακόμα για τα πνεύματα.
[ακροατήριο γελά]
Οπότε να μη φοβάστε.
[παύση]
00:12:05
Μερικοί που τα διαβάζουν αυτά τα πράγματα λοιπόν, ε… λένε, καλά, και πού πάνε όλα αυτά που λένε οι Πατέρες ξέρω ‘γω, πού είναι οι δαίμονες, πού είναι οι άγγελοι, πού είναι εκείνα όλα τα στάδια, πού είναι τα τελώνια; Διότι περιγράφουν αυτοί οι άνθρωποι ότι κάποια στιγμή, ε… τα έχουν καθορίσει επιστημονικά πέντε στάδια, είναι πέντε στάδια ας πούμε, πορείας προς τον θάνατο. Ξέρω ‘γω ότι το πρώτο στάδιο αισθάνεσαι ένα στρόβιλο μέσα σου ας πούμε, μετά μπαίνεις μέσα σ’ ένα τούνελ, μπαίνεις σ’ ένα σκοτάδι, βγαίνεις σ’ ένα φως, κινείσαι ας πούμε σε μια έτσι… ένα ευχάριστο αίσθημα, και μετά ξαναεπιστρέψεις πίσω.
00:12:48
Λέει, πού είναι τα… πού είναι οι άγγελοι; Πού είναι οι δαίμονες; Πού είναι η κρίσης; Λοιπόν και είχε ένα και δυο συνέδρια μεγάλα, ένα στη Λεμεσό και ένα στη Λάρνακα, που ήμουν και εγώ και ήταν και ο κύριος Ευδόκας, και ο καθένας είπε βέβαια το… το δικό του ας πούμε.
[παύση]
00:13:08
Παιδιά αυτά είναι μέσα στα φυσικά όρια. Είναι μια φυσική διαδικασία του θανάτου, την οποία… εγώ είμαι πάρα πολύ χαρούμενος διότι… είδα ας πούμε και χαίρομαι για αυτό και ευχαριστώ τον Θεό και… θεωρώ ότι είναι μεγάλη ας πούμε έτσι… η πατρική πρόνοια του Θεού ώστε ακόμα και εκείνη την ώρα ο άνθρωπος περνάει μια διαδικασία έτσι όχι τόσο τρομερή ας πούμε.
00:13:36
Κάπως που αισθάνονται ένα ευχάριστο αίσθημα. Αλλά είναι μέχρι το 5ο στάδιο. Το 6ο στάδιο, που είναι ο αγύριστος πλέον, έτσι;
[ακροατήριο γελά]
Μέχρι το 5ο στάδιο επιστρέφεις. Ξαναμπαίνεις μες το τούνελ και έρχεσαι πίσω. Αν είναι… έτσι. Τα προβλήματα αρχίζουν από το 6ο στάδιο. Τα οποία βέβαια δεν μπορεί να περιγράψει η ψυχιατρική επιστήμη διότι φεύγουν από τα όρια ας πούμε πλέον αυτής της επιστήμης. Και είναι τα όρια των… του Αγίου Πνεύματος, των πνευμάτων, των Πατέρων.
[παύση]
00:14:14
Μπορούμε να ερμηνεύσομε και αυτά τα φαινόμενα όλα. Και αυτό το φως που βλέπουν οι άνθρωποι, σε εκείνο το στάδιο, και ότι βγαίνουν από το σώμα τους, και βλέπουν το σώμα τους νεκρό κάτω, τα κοινά στοιχεία είναι ότι όλοι δεν θέλουν να έρθουν πίσω. Όταν χωριστεί η ψυχή από το σώμα – και μη νομίζετε, αυτά είναι δευτερόλεπτα αυτά τα αισθήματα. Δεν είναι… μια ώρα ας πούμε έτσι; Είναι δευτερόλεπτα. Δεν θέλουν να ξανάρθουν πίσω, δεν θέλουν να ξαναμπούν μες το σώμα τους, αποκτούν άλλες αισθήσεις, δηλαδή βλέπουν ας πούμε γύρω τους, τους συγγενείς τους που θρηνούν που κάνουν ξέρω ‘γω, ε… δεν αισθάνονται αυτή τη λύπη που αισθανόμαστε εμείς, γιατί αποκτούν μια άλλη γνώση των πραγμάτων, μετά περνούν μια διαδικασία έτσι… ενός… ενός φωτός, ένα φωτεινό διάστημα, που και αυτό είναι μέσα στη φύση του ανθρώπου, γιατί ξέρομε διαβάζοντας τους Πατέρες, βλέπομε ότι ακόμα και στα στάδια της προσευχής, της νοεράς προσευχής, λένε οι Πατέρες ότι ο άνθρωπος προσευχόμενος, ευρισκόμενος σε μια κατάσταση έτσι πνευματική, δύναται να δει τον εαυτό του μέσα σε φως. Αλλά αυτό το φως λένε οι Πατέρες, δεν είναι το άχτιστο φως του Αγίου Πνεύματος, αλλά είναι το χτιστό φως του ανθρώπου, του νου του ανθρώπου. Δηλαδή ο νους του ανθρώπου, έχει ο ίδιος φως, χτιστό φως, δικόν του φως, το οποίο του δίνει ο Θεός από τη δημιουργία. Ο Θεός είναι φως, και δίνει και στον άνθρωπο φως και ο άνθρωπος έχει ένα κτιστό φως. Όπως και οι άγγελοι έχουν φως δικό τους και οι δαίμονες έχουν δικό τους φως.
00:16:06
Και φώτα βλέπουν και όταν κανείς κάνει γιόγκα έτσι; Όταν κανείς κάνει διαλογισμό, μπαίνει μέσα σε ένα χώρο φωτός, τον οποίο άριστα οι Πατέρες περιγράφουν με πάσα λεπτομέρεια, ότι δεν είναι τίποτε άλλο παρά το χτιστό φως, το υλικό, το οποίο κατά κανόνα εάν δεν είναι το χτιστό φως του εαυτού τους, είναι το χτιστό φως των δαιμόνων. Το οποίο περιγράφουν, πώς είναι, και με ποια είναι τα γνωρίσματά του, και πώς χαρακτηρίζεται, και όλα. Δηλαδή, εάν διαβάσει κανείς τη Φιλοκαλία, και τους Πατέρες της Εκκλησίας και έχει έτσι μια εμπειρία ας πούμε μέσα από την προσευχή, και διαβάσει… εμπειρίες ας πούμε… Ινδουιστικές, πνευματικές εμπειρίες αλλά Ινδουιστικές, τότε είναι πολύ απλά τα πράγματα. Είναι περιγραφόμενα από τους Πατέρες ξέρεις… πάρα πολύ εύκολο το τι είναι ας πούμε, έτσι δεν είναι καθόλου δύσκολο.
00:17:03
Αλλά και να επανέλθομε στο θέμα μας, αυτό το φως λοιπόν είναι ένα φυσικό φως το οποίο υπάρχει ένα διάστημα, το οποίο δεν είναι ούτε… έξω από τη φύση ούτε εντός της φύσης. Είναι μεταξύ της φύσεως, που ζούμε, και των ακτίστων ενεργειών του Θεού. Είναι το [ασαφής] εκείνον ακριβώς που εκεί είναι ο χώρος που η ψυχή του ανθρώπου έχει… έχει αισθήσεις τέτοιες που καμιά φορά μπορεί να συμβούν και σε άλλες ώρες, και ο άνθρωπος να έχει μίαν ας πούμε έτσι εμπειρία πνευματική, όχι του… του Αγίου Πνεύματος, αλλά ας πούμε ο άνθρωπος μπορεί κάποια στιγμή να ευρεθεί σε μιαν κατάσταση μεταξύ εγρήγορσης και ύπνου, μεταξύ ύπνου και ξύπνιου δηλαδή, έτσι; Δεν κοιμάται, δεν κοιμάται, γιατί έχει αίσθηση του εαυτού του, ξέρει ότι είμαι στο κρεβάτι, ξαπλωμένος και τα λοιπά, αλλά ούτε είναι ξύπνιος γιατί κοιμάται. Είναι στο κρεβάτι και έχει μάτια του κλειστά. Αλλά μπορεί να συμβεί στον άνθρωπο, και ίσως να έχει σβήσει και σε πολλούς από σας, σ’ άλλους σπάνια σ’ άλλους πιο συχνά, αυτή η κατάσταση, εκείνο το όριο, το λεπτό ας πούμε πράγμα, που η ψυχή έχει όραση δική της, τα μάτια αυτά είναι κλειστά, αλλά η ψυχή βλέπει. Και βλέπει και τον εαυτό της στο κρεβάτι, και βλέπει και διάφορα άλλα πράγματα.
00:18:35
Είναι… είναι μια λεπτή… κατάστασης που ας πούμε είναι στα όριά της φυσικότητας, αλλά όχι της φυσικότητας αυτής που ζούμε τώρα. Είναι κάτι παραπάνω, αλλά όχι ας πούμε κάτι το πνευματικό.
00:18:49
Λοιπόν, αυτά τα πέντε στάδια, είναι μέσα στα όρια τα φυσικά του ανθρώπου, γι’ αυτό και γυρίζει πίσω. Πολλοί, οι πιο πολλοί, εγύρισαν πίσω. Ε… ερώτησαν κάποιον ας πούμε, να μην πω τον κύριο Ευδόκα, λέει, όλοι γύρισαν; Λέει νομίζω ότι γύρισαν όλοι. Ε λέω, όλοι γύρισαν. Λέει, πού το ξέρεις; Λέω, αφού το είπαν. Εάν δεν γύριζαν πώς θα τα έλεγε;
[ακροατήριο γελά]
Δηλαδή αν δεν γύριζε, αφού ότι… όσοι γύρισαν, τα περιέγραψαν. Αν δεν γύριζα πώς θα το περιέγραφαν; Είναι κοντά στο νου. Άρα λοιπόν όλοι επέστρεψαν, έτσι; Όλοι ευρέθηκαν σε ένα σημείο, σε έναν επίπεδο, το πέμπτο επίπεδο, και εκεί ευρισκόμενοι μέσα στο φως, μέσα σε εκείνη ας πούμε την… ευχαρίστηση, συνήθως, κατά κανόνα είναι ευχάριστη κατάστασης, ξαναεπιστρέφουν πίσω.
00:19:42
Είναι μια διαδικασία που περνάει ο άνθρωπος σε εκείνη την οριακή κατάσταση εγγίζοντας τον θάνατο, όπου μπορεί η ψυχή πράγματι – έχει δικές τις δυνάμεις η ψυχή μας, αυτό είναι δεδομένο, μας το έδωσε ο Θεός στη δημιουργία μας. Έχει δικές της δυνάμεις η ψυχή. Αφού λένε οι Πατέρες ότι η ψυχή και ο νους του ανθρώπου – και όταν λεν’ νου εννοούν την ψυχή δεν εννοούν τον εγκέφαλο μόνον – έχει δυνάμεις τέτοιες από μόνη της, που ακόμα καμιά φορά ο νους ορά και πέραν των δαιμόνων. Δηλαδή έχει και πιο πολλές δυνάμεις και από τους δαίμονες, γιατί είμαστε πλασμένοι από τον Θεό. Άσχετα αν χάλασαν αυτές οι δυνάμεις όλες. Παρέμειναν όμως σ’ εμάς μερικά ας πούμε, έτσι; Ε…
00:20:27
Η διαίσθησης που έχει μια μητέρα για το παιδί της ας πούμε. Έτσι, αισθάνεται το παιδί μου κάτι έχει. Αισθάνεται το παιδί της τι θέλει να πει, τι θέλει να κάμει, έχει είναι κάτι βαθύτερο μέσα της που δεν λειτουργά το μυαλό, δεν λειτουργά… είναι κάτι μέσα που το λέει. Έχει ψυχικές δυνάμεις, οι οποίες βέβαια σ’ άλλους είναι μεγαλύτερες σ’ άλλους είναι μικρότερες, εις μεν τους Αγίους μαζί με τη Χάρη του Αγίου Πνεύματος γίνονται χαρίσματα ας πούμε προφητικά και προορατικά, εις δε τους ανθρώπους που υποτάσσονται στις δαιμονικές καταστάσεις, γίνονται μαγείες και οτιδήποτε άλλο.
00:21:02
Λοιπόν στη δική μας περίπτωση, δεν είναι… τα στάδια αυτά τα περιγραφόμενα από τις μεταθανάτιες εμπειρίες, δεν είναι ουδόλως αυτά τα στάδια τα οποία περιγράφουν οι Πατέρες της Εκκλησίας.
[παύση]
00:21:17
Εμείς όμως… πάμε σε αυτά τα στάδια τα οποία λένε οι Πατέρες. Ε… Ξεκινώ από τη βάση ότι… αυτό που είπα προηγουμένως, χαίρομαι διότι πράγματι, τουλάχιστον ας πούμε, η αρχή του θανάτου μας ας είναι ευχάριστη. Έτσι. Το βλέπει κανείς ότι… δόξα τω Θεώ ας πούμε, ακόμα ο Θεός… ο καλός Θεός έκανε ακόμα και αυτή την ώρα του χωρισμού της ψυχής από το σώμα να γίνεται έτσι φυσιολογικά κάπως ας πούμε ανώδυνα. Είναι σαν ένα πράγμα έτσι… πράγματι ανώδυνο, ανώδυνο.
00:21:59
Η οδύνη, δεν είναι το γεγονός του θανάτου. Η οδύνη είναι όταν ο άνθρωπος μετά τα στάδια αυτά, έτσι, φύγει πλέον από τον κόσμο αυτό, και μπει…. βγει εκτός χώρου και χρόνου και τόπου και οτιδήποτε άλλων πραγμάτων, μπει σε ένα χώρο καθαρά… χώρον πνευματικό, έξω από τα παρόντα, από τα σύμπαντα παρόντα, τότε που ανοίγουν οι αισθήσεις του ανθρώπου, ανοίγει η συνείδηση του ανθρώπου και η γνώση του ανθρώπου, και ο άνθρωπος πλέον ξέρει πολύ καλά την αλήθεια των πραγμάτων. Ξέρει τι έκανε στη ζωή του, ξέρει τη σχέση του με τον Θεό, ξέρει τον Θεό, ξέρει ποιος είναι αυτός ο Θεός, ξέρει ας πούμε το τι έκανε αυτός για να έχει κάποια μορφή σχέσης με τον Θεό, και ξέρει πώς θα είναι η πορεία του πλέον μέσα στην αιωνιότητα αυτή. Αυτό είναι, οδύνη, ή θεία ηδονή, θεία ευχαρίστησης, διότι ο άνθρωπος αισθάνεται ότι ας πούμε επέτυχε αυτό το οποίο έπρεπε να κάμει στη ζωή του. Αυτό που ουσιαστικά θα είναι ένα μέρος της… ευτυχίας ή της δυστυχίας που θα τον συνοδεύει τον άνθρωπο αιωνίως.
00:23:20
Λοιπόν οι Πατέρες λένε ότι, όταν ο άνθρωπος περάσει τη διαδικασία του θανάτου, τότε, υπάρχει στον άνθρωπο κάποια κρίσης. Ίσως να έχετε ακούσει για κάποια τελώνια, τα οποία θέλοντας κάποιος να τα εμπαίξει και να τα κοροϊδέψει, ο όποιος δεν έκαμε τον κόπο όμως να διαβάσει τους Πατέρες της Εκκλησίας, είπε ότι, μα λένε για κάτι τελώνια λαλεί. Τι είναι τούτα; Έχει και τελωνεία ας πούμε. Για τελωνεία μάλλον είπε, για τελωνεία.
00:23:53
Δεν είπαμε για το τελωνείο Λάρνακος ή ξέρω ‘γω το τελωνείο Λεμεσού. Ναι, λέγονται τελώνια. Ονομαστήκαν τελώνια γιατί; Ούτε και… ούτε και οι Πατέρες ήταν παιδαριώδη τα μυαλά τους, ήταν πολύ σοβαροί άνθρωποι, και μίλησαν πολύ σοβαρά για αυτά τα σοβαρότατα θέματα. Για τα οποία έχομε αναφορές και συγγραφή την ίδια και στα έργα των Πατέρων από τους πρώτους αιώνες μέχρι σήμερα ας πούμε.
00:24:18
Και όταν… οι προσευχές της Εκκλησίας μιλούν ξεκάθαρα ας πούμε για τέτοια πράγματα τότε ποιοι ήμαστε εμείς οι οποίοι αμφισβητούμε – και εντάξει, αμφισβήτα το αν θέλεις αλλά δεν μπορείς να πεις ότι δεν το λέει η Εκκλησία αυτό το πράγμα. Αφού το λέει. Τι σημαίνει; Επειδή δεν σ’ αρέσει εσένα επειδή δεν μπορείς να το ερμηνεύσεις ας πούμε το βγάζεις ότι είναι γέλιο; Δηλαδή ό,τι δεν μπορούμε να το ερμηνεύσομε μας φαίνεται γελοίο; Πες ότι δεν μπορώ να το ερμηνεύσω.
00:24:43
Το λέω αυτό γιατί άκουγα τελευταία κάποιαν εκπομπή ας πούμε σε ένα ραδιόφωνο κάποιου θεολόγου… νεαρού θεολόγου ας πούμε, ο οποίος εκτάκτως και τελευταίως πολύ βγαίνει στα ραδιόφωνα ας πούμε, και βέβαια θέλοντας για άλλους λόγους να πλήξει άλλα πρόσωπα, είπε ένα από τα ανόητα τα οποία λέγονται για τα τελωνεία ας πούμε.
00:25:04
Ε, εντάξει, μακάρι να μην υπάρχουν, έτσι; Έλεγε και η γιαγιά εκείνη ας πούμε όταν της έλεγε εκείνος ο Ρώσος ο στρατιώτης, ας πούμε επήγαινε η γιαγιά έκανε τον Σταυρό τις [και] μετάνοιες, της λέει, γιαγιά, σε λυπούμαι γιαγιά. Λέει, γιατί παιδάκι μου με λυπάσαι; Σε λυπούμε γιατί γιατί κρυώνεις και κάνει σταυρούς και δεν αισθάνεσαι και δεν έχει τίποτα ύστερα. Λέει, μη στεναχωριέσαι παιδί μου λέει, αν δεν έχει δεν πειράζει ας πούμε. Εγώ τουλάχιστον περνάω ευχαριστημένη. Κάμνοντας σταυρούς και μετάνοιες αισθάνομαι πολλή χαρά. Και αν πεθάνω και δεν έχει τίποτα, θα ‘μαι χαρούμενη γιατί τουλάχιστον τη ζωή μου πέρασα χαρούμενα και ευχαριστημένα. Εσύ όμως αν πεθάνεις και έχει τι θα δούμε τι θα γίνει.
[ακροατήριο γελά]
00:25:45
Αν δεν έχει, δεν έχει. Και τι έχασα; Αφού ‘μαι χαρούμενη έτσι που κάμνω. Αλλά εσύ αν πεθάνεις και έχει; Τι θα γίνει ύστερα; Ναι. Ποιος είναι σε πιο δύσκολη κατάσταση; Εγώ εύχομαι να μην έχει, και αυτά που λέμε να είναι χαζομάρες. Αλλά αν έχει; Αν έχει τότε θα δούμε το πρόβλημα να δούμε τι θα γίνει. Οπόταν για καλό και για κακό ας προετοιμαζόμαστε.
00:26:11
Είναι σαφέστατη η διδασκαλία της Εκκλησίας πάντως, η διδασκαλία των Πατέρων, τη λέμε στις προσευχές μας κάθε μέρα όταν διαβάζομε τις προσευχές μας, στην εκκλησία. Η οποία λέει το εξής ότι, περνάει ο άνθρωπος μία κρίση, μέσα από…
00:26:27
… οι Πατέρες λένε εναέρια πνεύματα δαιμονικά. Δεν είναι ότι είναι εναέρια παιδιά, δεν έχει αέρα. Δεν έχει ας πούμε ξέρω ‘γω ένα πάγκο και να κάθεται εκεί και να σε πιάνει. Δεν είναι έτσι. Εντάξει, είδαν οι Πατέρες εικόνες διότι μέσα στην… όταν το Πνεύμα το Άγιο τους έδειξε εικόνες, βέβαια έδειχνε εικόνες από την παρούσα πραγματικότητα. Πώς θα έβλεπαν διαφορετικά; Εδώ ο προφήτης Μωυσής δεν είδε ας πούμε στο όρος Σινά εικόνες που έβλεπε το ναό του Θεού και τα λοιπά και μάλιστα τόσες λεπτομέρειες. Γιατί; Μήπως υπάρχουν στον ουρανό εκκλησίες; Και είναι χτισμένες και έχει πέτρες και έχει παράθυρα και… αλλοίμονο. Δεν έχει έτσι πράγματα στον ουρανό.
00:27:09
Αλλά έβλεπε ο Μωυσής πράγματα τα οποία έπρεπε να κάμει στη γη αυτή. Είναι γελοιότητες αυτές οι οποίες έλεγε; Είναι γελοιότητες όλα αυτά που περιγράφουν ας πούμε που έβλεπε ο προφήτης Ησαΐας τον Θεό λέει, καθήμενο πάνω στο θρόνο και άγγελους γύρω του με μάτια πολλά και ήταν σαν τους κύκλους που πετούσαν και έλεγαν έλεγαν. Τι είναι τούτα πράγματα; Είναι έτσι οι άγγελοι; Όχι δεν είναι ασφαλώς. Ούτε κύκλοι είναι ούτε μάτια είναι ούτε τροχοί είναι ούτε φτερά είναι ούτε τίποτα δεν είναι. Αλίμονο τώρα ας πούμε να ‘ναι άγγελοι με τα φτερά και να πηγαίνουν ας πούμε και… δεν έχουν φτερά οι άγγελοι. Δεν είναι ας πούμε κοτόπουλα. Δεν είναι φτερά. Ναι, αλλά… εντάξει, παρουσιάζονται ορισμένες φορές σαν… άνθρωποι με φτερά, για να δείξει ας πούμε ότι είναι κάτι που [ασαφής] την υλικότητα των ανθρώπων. Δεν είναι φτερά να πιάσω μια φτερούγα ας πούμε να του τη βγάλω. Να τον ξεπουπουλιάσω ας πούμε έναν άγγελο.
[ακροατήριο γελά]
Αλλοίμονο. Ούτε είμαστε τόσο αφελείς να πιστεύουμε τούτα πράγματα. Αλλά ξέρομε ότι οι Άγιοι ήταν σοβαροί άνθρωποι. Και οι Προφήτες ήταν σοβαροί. και αυτά που λέει η Γραφή είναι σοβαρά. Και τα ερμηνεύομε με σοβαρό τρόπο. Τι σημαίνει λοιπόν; Είναι απλό.
00:28:21
Η Γραφή λέει ότι, κάθε άνθρωπος, σε κάθε πάθος το οποίον υποτάσσεται, ηττάται και γίνεται δούλος του πάθους εκείνου. «[19] ᾧ γάρ τις ἥττηται, τούτῳ καὶ δεδούλωται». Σε οτιδήποτε κανείς ηττάται, υποδουλώνεται. Κάμνεις μιαν αμαρτία, γίνεσαι δούλος της αμαρτίας. Διότι είσαι ελεύθερος άνθρωπος, και εφόσον μέσα από την ελευθερία σου έγινες υπηρέτης της αμαρτίας, υπετάγης εις το πάθος και στην αμαρτία, το πάθος και η αμαρτία θα σε υποδουλώσει. Για αυτό τη δεύτερη τρίτη φορά θα σε αναγκάσει να το κάμεις θέλεις δεν θέλεις. Εσύ πες εγώ δεν θα το ξανακάμω. Πες, αλλά όταν θα ‘ρθει η ώρα του όμως, εκεί θα δούμε τον αγώνα που πρέπει να κάμεις να ελευθερωθείς. Θέλει πολύ αγώνα, και μπορεί να αγωνιστείς και μην τα καταφέρεις. Και θα σε σύρει αυτό εκεί που θέλει εκείνο, όχι εκεί που θέλεις εσύ. Που σημαίνει στραγγαλίζει την ελευθερία σου.
00:29:21
Τα μετά τον θάνατον λοιπόν στάδια αυτά, της κρίσεως αυτής της δαιμονικής, είναι τα εξής. Ότι εφόσον ως ελεύθερα όντα, ως ελεύθερες προσωπικότητες, υπετάγημεν εκουσίως και ελεύθερα εις την αμαρτία, είναι γεγονός ότι μετά την έξοδο της ψυχής, τα δαιμονικά αυτά τα τάγματα τα οποία έχουν κάθε ένα τη δική του ενέργεια, έτσι ζητά και έρχεται να αποσπάσει την ψυχή και να την… να εμποδίσει τρόπον τινά τη σχέση της ψυχής με τον Θεό. Γιατί έχει κάποιαν εξουσία.
00:29:59
Εφόσον είναι ελεύθερα υποταγμένος στο πάθος, άρα έχει κάποια εξουσία επάνω του ανθρώπου. Όπως συμβαίνει και όταν είμαστε σε αυτή τη ζωή. Όταν είμαστε σε αυτή τη ζωή δεν έχει εξουσία πάνω μας ένα πάθος και μια αμαρτία; Το ίδιο συμβαίνει και μετά. Και γίνεται αυτή η μερική κρίσης, την οποία υφίσταται ο άνθρωπος, και κάθε ένας ανάλογα με τον αγώνα που κάμνει σ’ αυτή τη ζωή, ανάλογα ξέρω ‘γω με τη μετάνοια, ανάλογα με την προσπάθεια, αυτό το ξέρει μόνο ο άνθρωπος και ο Θεός, διέρχεται αυτή την κρίση είτε επώδυνα είτε ανώδυνα. Εάν μεν δεν έχει ας πούμε… πώς να πούμε, δεν υπετάγη σ’ αυτή την… την υποδούλωση του πάθους, δεν υπετάγη, έχει ελευθερία. Εάν υπετάγη έχει κάποια δυσκολία, έχει μια αιχμαλωσία.
00:30:52
Άρα, αυτό το πράγμα το οποίο λέμε έτσι, ως τελώνια, ως κρίση, που περνάει η ψυχή μας μετά την έξοδό μας εκ του κόσμου τούτου, δεν είναι κάτι που δεν στηρίζεται στη Γραφή, είναι απλούστατα αυτή η όλη η αιχμαλωσία που έχομε στην παρούσα ζωή μέσα στα πάθη μας και στις αμαρτίες μας. Γι’ αυτό αγωνιζόμαστε. Αγωνιζόμαστε να απαλλαγούμε από αυτά τα πράγματα. Να απαλλαγούμε, είτε δια της μετανοίας, είτε δια του αγώνος που κάμνομε, είτε μέσα από τα μυστήρια, ώστε όπως λέμε κάθε μέρα στην προσευχή μας που διαβάζομε στην ακολουθία του Μεσονυκτικού, «μὴ ἰδέτω ἡ ψυχή μου τὴν ζοφερὰν [καὶ σκοτεινὴν ὄψιν τῶν πονηρῶν δαιμόνων]» κτλ. Και όταν θα εξέρθει η ψυχή μας, να την παραλάβουν άγγελοι του Θεού, φαιδροί και φωτεινοί και να μας οδηγήσουν ας πούμε κοντά στο Θεό, στη σχέση μας με τον Θεό, ελεύθερους από… από αιχμαλωσίες δαιμονικές. Αυτό είναι και τίποτα άλλο. Είναι ξεκάθαρο, έτσι ερμηνεύεται με απόλυτη σοβαρότητα και χωρίς ας πούμε ε… να αισθανόμαστε ότι ε… διαγράφομε πράγματα τα οποία λένε οι Πατέρες της Εκκλησίας ξεκάθαρα.
00:32:08
Γι’ αυτό το λόγο παιδιά προσευχόμαστε και για τους κεκοιμημένους. Προσευχόμαστε έτσι; Κάποιος άνθρωπος είναι έτοιμος να πεθάνει. Η Εκκλησία έχει προσευχές για τον άνθρωπον αυτό. Να τον βοηθήσει ο Θεός, να τον βοηθήσει ο Θεός ώστε θα διέλθει αυτό το στάδιο ανώδυνα. Να περάσει αυτόν τον τοκετό ας πούμε. Έτσι, είναι ένας τοκετός μέσα στην αιωνιότητα, της υπάρξεώς μας. Είναι μια… μια ώρα δύσκολη, και εύκολη και δύσκολη, για τον κάθε άνθρωπο.
00:32:39
Προσευχόμαστε, συμπαριστάμεθα αυτού του ανθρώπου. Παλαιότερα… θα το… δεν ξέρω ας πούμε αν προλάβατε, αλλά παλαιότερα όταν είχαν τέτοια γεγονότα οι άνθρωποι, πήγαιναν εκεί, προσεύχονταν ας πούμε, διαβάζαν το Ευαγγέλιο, διάβαζαν το Ψαλτήριο, και βοηθούσαν τους ανθρώπους έτσι ακόμα και την ώρα αυτή, την έσχατη ώρα, την οποία ο άνθρωπος αποθνήσκει.
00:33:01
Δεν είναι κάτι αφύσικο, δεν είναι κάτι… παράξενο. Δεν ξέρω αν σας έτυχε να δείτε άνθρωπο να πεθαίνει. Ναι, είναι καλό να το δούμε. Είναι καλό παιδιά… να είμαστε εξοικειωμένοι με αυτά τα πράγματα. Να μην παθαίνομε υστερίες ας πούμε. Είναι ένα αφύσικο γεγονός. Ένα φυσικό γεγονός. Όπως είναι όλα τα γεγονότα της ζωής μας. Να είμαστε άνθρωποι προσγειωμένοι, εξοικειωμένοι. Ο θάνατος είναι μες τη ζωή μας, μέσα στην ύπαρξή μας.
00:33:32
Εντάξει, δεν το θέλομε γιατί δεν μας έπλασε ο Θεός γι’ αυτό το πράγμα, δεν το συμπαθούμε, ευχόμαστε να καταργηθεί ας πούμε και να μην υπάρχει, και προσδοκούμε την ανάσταση των νεκρών, αλλά όσο υπάρχει είναι καλά να ξέρομε να στεκόμαστε σωστά απέναντί του.
00:33:49
[διακοπή ηχογράφησης]
00:33:59
Λοιπόν, μαύρη πλάκα πλάκωσε, γι’ αυτό καλύτερα να αλλάξομε λίγο θέμα. Λοιπόν εδώ παιδιά να βάλω εγώ τέλεια.
00:34:10
[διακοπή/αλλαγή ομιλητή]
00:34:17
Ε. Ομιλητής: Καλησπέρα. Εγώ θέλω να σας μιλήσω για μια… ένα θέμα που αρχικά ακούγεται… εθνολογικό κάπως, αλλά στην πορεία να πάρει άλλη τροπή. Ε…
00:34:29
Πρέπει να τοποθετηθούμε τώρα κάπως βόρεια του δέλτα του Δούναβη, ε… βόρειο… δυτικά της Μαύρης Θάλασσας, όπου βρίσκεται η Ρουμανία και η Ουκρανία. Τη Ρουμανία και την Ουκρανία ξέρομε τες ούλοι. Μεταξύ των δύο χωρών, τούτων των δύο χωρών, υπάρχει η δημοκρατία της Μολδαβίας, την οποία οι πιο πολλοί πρέπει να ξέρουν, από την ιστορία ως Μολδοβλαχία και η οποία τώρα είναι… ήταν μια από τις ε… από τις 15 χώρες της Σοβιετικής Ένωσης, τις Σοσιαλιστικές Δημοκρατίες της Σοβιετικής Ένωσης, η οποία τώρα είναι ανεξάρτητη χώρα.
00:35:14
Λοιπόν, τώρα θα πάμε στα νότια της χώρας αυτής της Μολδαβίας, όσοι μπορούν να έχουν το χάρτη κάπως στο μυαλό τους, δυστυχώς δεν έχω χάρτη να σας δείξω, στα νότια της χώρας, ζει μια εθνότητα, που λέγονται Γκαγκαούζοι. Και μάλιστα η εθνότητα αυτή ζει μέσα στα όρια μιας αυτόνομης περιοχής που είναι σαν κρατίδιον και λέγεται Γκαγκαουζία. Άρα υπάρχει ένα κράτος στην Ευρώπη που λέγεται Γκαγκαουζία και κανένας δεν το ξέρει. Είναι κρατίδιον που έχει πρόεδρο, έχει βουλή, και τα λοιπά.
00:35:46
Τώρα, ποιοι είναι αυτοί οι Γκαγκαούζοι; Γιατί μας ενδιαφέρει πάρα πολύ;
Μ. Αθανάσιος: Πέσε πόσες χιλιάδες [ασαφής]
Ε. Ομιλητής: Ναι. Η Γκαγκαουζία… αυτή η περιοχή είναι… σκεφτείτε η Μολδαβία όλη έχει τέσσερα εκατομμύρια, τεσσεράμισι περίπου, η Γκαγκαουζία έχει 200.000. Άρα είναι ένα κρατίδιο 200ιων χιλιάδων που μιλούμε τώρα. Λοιπόν γιατί μας ενδιαφέρουν; Τι το ιδιόμορφο παρουσιάζει αυτή… αυτή η εθνότητα ας την πούμε, ή πληθυσμιακή ομάδα; Είναι Χριστιανοί Ορθόδοξοι, αλλά μιλούν Τουρκικά. Είναι Τουρκόφωνοι δηλαδή Χριστιανοί Ορθόδοξοι.
00:36:21
Τώρα το φαινόμενο του ότι είναι Τουρκόφωνοι και Χριστιανοί Ορθόδοξοι μπορεί εμάς να μας ξαφνιάζει κάπως σήμερα, αλλά… άμα σκεφτεί κάποιος ότι… αν πάει κάποιος 80 χρόνια πριν, όταν ήρθαν οι πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία, οι Έλληνες από την Καππαδοκία, από τον Πόντο, από την περιοχή της… Προύσας και τα λοιπά, ήταν και αυτοί Τουρκόφωνοι. Ήταν περίπου… ήταν σχεδόν μισό εκατομμύριο Τουρκόφωνοι Έλληνες που ζούσαν στη Μικρά Ασία οι οποίοι όλοι μετακινήθηκαν με Ελληνική συνείδηση στο… με Ελληνική συνείδηση στην Ελλάδα μετά το ‘23.
00:36:58
Οι Γκαγκαούζοι είναι οι Τουρκόφωνοι Ορθόδοξοι των Βαλκανίων. Άρα όπως υπήρχαν Τουρκόφωνοι Ορθόδοξοι στη Μικρά Ασία που έφυγαν όλοι στην Ελλάδα, υπήρχαν και στα Βαλκάνια. Τώρα ζούνε στα Βαλκάνια, [ασαφής] τα Βαλκάνια. Να φτάσω να σας πω πως εβρεθήκαν στη Μολδαβία.
00:37:17
Μέχρι το 19ο αιώνα ήταν όλοι στα Βαλκάνια, μέχρι τις αρχές. Ζούσαν στην περιοχή της Αδριανουπόλεως, μια άλλη ομάδα στη Μακεδονία, κοντά στις Σέρρες, και μια τρίτη ομάδα στην περιοχή Βάρνας, στα… στη βόρειο… ανατολική Βουλγαρία. Το… στις αρχές του 19ου αιώνα όπως ξέρομε όλοι οι Χριστιανοί ξεσηκώθηκαν γενικά στα Βαλκάνια κατά το Οθωμανών. Οι Γκαγκαούζοι μαζί με τους άλλους Χριστιανούς επολέμησαν στο πλευρό των Ρώσων, στους Ρωσοτουρκικούς πολέμους, που ήταν στις αρχές του 19ου αιώνα, επολέμησαν στο πλευρό των Ρώσων, και επειδή επολέμησαν τους Οθωμανούς, τους Τούρκους, αναγκάστηκαν να περάσουν το Δούναβη, αυτοί οι Τουρκόφωνοι πληθυσμοί, οι Γκαγκαούζοι, ήταν πολλά φανατικοί εναντίων των Τούρκων, παρόλο που ήταν Τουρκόφωνοι. Φυσικά δεν παίζει κανένα ρόλο γιατί είναι η θρησκεία που μετρά, ειδικά στα Βαλκάνια και στη Μικρά Ασία.
00:38:15
Άρα επέρασαν το δέλτα του Δούναβη και εγκαταστάθηκαν στις περιοχές που ζουν τώρα, που ήταν… μόλις είχε πάει η Ρωσική αυτοκρατορία. Άρα οι πληθυσμοί αυτοί έφυγαν σε μια περίοδο που στην ουσία δεν υπήρχε Ελληνισμός, με την ονομασία με το όνομα του όπως το λέμε νέος Ελληνισμός, υπήρχε η Ρωμιοσύνη. Ήταν δηλαδή Ρωμιοί, είχαν συνείδηση Ρωμιού.
00:38:40
Λοιπόν αυτοί οι άνθρωποι, οι οποίοι σήμερα άμα πάει κάποιος στις περιοχές τους και δει τα τραγούδια τους, τους χώρους τους, τον τρόπο που ζουν, τη νοοτροπία τους, τα φαγητά τους, και μπορέσει… αν ξέρει και λίγα Τουρκικά φυσικά για να τους καταλάβει καλά, είναι να νοιώσει ότι δεν μπορεί να μην τους πει κάποιος κάτι σαν Έλληνες, εξεχαστήκαν όμως διότι έφυγαν πριν να υπάρξει το Ελληνικό κράτος, εγκατασταθήκαν στη Ρωσική αυτοκρατορία, οι αρχηγοί τους έφυγαν μετά και πολέμησαν στη Φιλική Εταιρεία, στην Επανάσταση, εγραφτήκαν στη Φιλική Εταιρεία και επήγαν στην Επανάσταση, άρα, εξεχάστηκε και εμείναν με το Γκαγκαούζι, με τούτη την ονομασία. Και μέχρι σήμερα, χωρίς να ξέρουν τις ρίζες τους, ξέρουν ότι είναι Γκαγκαούζοι και ψάχνουν να βρουν τις ρίζες τους.
00:39:32
Λοιπόν, τώρα το θέμα είναι ότι γιατί όλοι οι Τουρκόφωνοι Ορθόδοξοι αφού εταυτιστήκαν με τον Ελληνισμό, διότι ήταν Χριστιανοί Ορθόδοξοι και μάλιστα, αν επροσέξετε, οι Ελληνοπόντιοι που ήρθαν, πολλοί από τους Έλληνοπόντιους που ήρθαν από τη Γεωργία, πολλοί μεταξύ τους μιλούν Τουρκικά. Δεν ξέρω αν το πρόσεξε κανένας, να το ξέρετε, μιλούν Τούρκικα.
00:39:57
Και αυτοί είναι ταυτισμένοι με τον Ελληνισμό. Οι ίδιοι πάντα θεωρούσαν τον εαυτόν τους Έλληνες παρόλο που δεν ήξεραν Ελληνικά. Οι Γκαγκαούζοι όμως επειδή ήταν τέτοιες οι συνθήκες, εξεχάσαν τούτη την ταυτότητα.
00:40:07
Η Σοβιετική Ένωση, ήθελε να τους κάμει να το ξεχάσουν εντελώς, και με τις μεθόδους που είχε η Σοβιετική Ένωση να… να πείθει τους λαούς να πιστέψουν αυτό που ήθελε, καμιά φορά έπαιρνε… μετακίναγε ολόκληρους λαούς από τη μια περιοχή στη Σιβηρία ας πούμε. Η μύρα των Γκαγκαούζων δεν ήταν να τους μετακινήσει στη Σιβηρία αλλά η Σοβιετική Ένωση προσπάθησε να τους αποπροσανατολίσει ιστορικά. Άρα επίαστηκε από το γεγονός και προφανώς για να μην ανακαλύψουν τις σχέσεις που έχουν με τον Ελληνισμό, τις ιστορικές, για να μην ανακαλύψουν ποτέ ότι υπάρχουν πάρα πολλοί Γκαγκαούζοι που ζουν στην Ελλάδα, γιατί οι Γκαγκαούζοι της Αδριανούπολης που σας είπα στην αρχή, εμετακινηθήκαν όταν αντάλλαξαν οι πληθυσμοί το 1923, παρόλο που ήταν Τουρκόφωνοι, μαζί με τους άλλους τους Τουρκόφωνους, εφύγαν από την Αδριανούπολη, και πήγαν και κάναν την πόλη της Ορεστιάδας, που πρέπει να την ξέρετε τι νέα Ορεστιάδα, η οποία κατοικείτε πάλι από Γκαγκαούζους, οι οποίοι έχουν Ελληνική συνείδηση.
00:41:03
Λοιπόν, τα αδέλφια τους όμως πάνω όπως είπαμε στη Μολδαβία, επειδή έκοψαν μακριά, δεν την έχουν. Η Σοβιετική Ένωση για να τους αποκόψει από τον Ελληνισμό, από τους Έλληνες Γκαγκαούζους τους… τους τέλος πάντων ομοφύλους ας πούμε και τα λοιπά, εκαλλιέργησαν τους την ιδέα ότι, αφού μιλάτε Τούρκικα, είσαστε Τουρανικής καταγωγής. Δηλαδή Τουρκογενείς. Άρα πρέπει να ξεχάσετε τα Βαλκάνια, και να ψάξετε την καταγωγή σας στην κεντρική Ασία, όπου οι λαοί ήταν ήδη στη Σοβιετική Ένωση. Άρα αυτοί οι άνθρωποι εδημιουργήσαν σιγά σιγά μια ιντελιγκέντσια, μια… μια τάξη διανοουμένων, η οποία επίστεψε σιγά σιγά με τεχνικό τρόπο γιατί η Σοβιετική Ένωση έφτιαχνε τα πάντα τεχνικά, και πείστηκαν οι άνθρωποι ότι έχουν καταγωγή από τη Μογγολία, και ότι πρέπει να κάνουν παρέα με τους Τατάρους, τους Καζάκους, τους Κιργίζους και τα λοιπά.
00:41:52
Και αυτός ήταν ένας τρόπος και να τους αποκόψει και από την Ορθοδοξία. Γιατί οι Γκαγκαούζοι ήταν και είναι ακόμα πάρα πολλά πιστοί Ορθόδοξοι, άρα με αυτόν τον τρόπο αφού τους έβαλε να κάνουν παρέα με Μουσουλμάνους, γιατί όλοι αυτοί οι Τουρκογενείς είναι Μουσουλμάνοι, στο 90% ας πούμε. Άρα με αυτόν τον τρόπο προσπάθησε να τους προσανατολίσει.
00:42:10
Και φτάνομε στο ‘90, που έφυγε η Σοβιετική Ένωση και μείναν αυτοί οι άνθρωποι, βγήκαν στο προσκήνιο, εξεκινήσαν τον αγώνα για τη… για την ανεξαρτησία τους τέλος πάντων, από τη Μολδαβία, η οποία… στην οποία η πλειονότητα είναι Ρουμανικής καταγωγής – οι Μολδαβοί είναι σαν Ρουμάνοι δηλαδή, και κατάληξαν τελικά σε αυτή τη μορφή αυτονομίας, πολιτικά, αλλά πολιτιστικά και ιστορικά… ή δεν ήξεραν τίποτα – άμα τους ρωτήσεις λένε ότι εμείς δεν ξέρομε τι είμαστε. Ξέρομε ότι μιλάμε αυτή τη γλώσσα, ότι είμαστε Χριστιανοί Ορθόδοξοι. Ενώ μέχρι να μπουν στη Σοβιετική Ένωση τους έφτανε το Ορθόδοξος, δηλαδή τους έλεγαν, είμαι Χριστιανός Ορθόδοξος, τους έφτανε, δεν χρειαζόντουσαν να πουν έθνος. Η εποχή μας τώρα απαιτεί να λες και έθνος. Άρα Γκαγκαούζοι λέν’ τώρα αλλά δεν ξέρουν. Αυτοί οι διανοούμενοι που έμειναν από τη Σοβιετική Ένωση, ξέρουν ότι είναι Τουρανικής καταγωγής αλλά φαντάζεστε ποιος παράγοντας θα εκμεταλλευόταν αυτή την κατάσταση, ένας πληθυσμός που δεν ξέρει τις ρίζες του, ξέρει ότι μιλά μια Τούρκικη γλώσσα και έχει μιαν… μιαν ομάδα διανοουμένων που πιστεύει ότι έχει καταγωγή από την κεντρική Ασία, από τη Μογγολία. Φαντάζεστε ποιος παράγοντας επήγε πρώτος, φαντάζεστε έτσι; Η Τουρκία, πρόλαβε και πήγε πρώτη, η Τουρκία. Οι άνθρωποι τούτοι ζούσαν και ζουν ακόμα σε μια κατάσταση μεγάλης φτώχειας, και όχι μόνο τούτο, ψάχνουν τις ρίζες τους και κανένας δεν πάει να τους βοηθήσει να τους εξηγήσει, να τους βοηθήσει να ψάξουν παντού τις ρίζες τους όχι μόνον στην κεντρική Ασία, που είναι κάτι που άμα το δει κάποιος μπορεί να γελάσει, δεν έχουν καμία σχέση με την Κεντρική Ασία, είναι καθαρά Βαλκάνιοι, και εγώ νομίζω μοιάζουν πάρα πολλά με τους Έλληνες, χωρίς να θέλω να πω αν πρέπει να είναι Έλληνες ή όχι, είναι δικό τους θέμα τούτο, αλλά νομίζω οι ρίζες τους είναι Ελληνικές.
00:43:58
Λοιπόν η Τουρκία μπήκε μες στο… μες στο παιχνίδι από το ‘90 αμέσως μόλις άνοιξε η Σοβιετική Ένωση, έκαμε μια τεράστια πρεσβεία στη χώρα, και από τότε ξεκίνησε μια διαδικασία εκτουρκισμού τον Γκαγκαούζων, όχι εξισλαμισμού των Γκαγκαούζων, εκτουρκισμού. Άρα η Τουρκία με το να χτίζει σχολεία, με το να επιχορηγεί τα περιοδικά, τις τηλεοράσεις, τα ραδιόφωνα, τα πάντα, τα θέατρα, ό,τι κάνουν οι Γκαγκαούζοι επειδή οι ίδιοι δεν μπορούν να ασχοληθούν με πολιτιστικά θέματα – το φαΐ τους και μόνο που το βγάνουν είναι… – σκεφτείτε η Μολδαβία είναι η πιο φτωχή χώρα της Ευρώπης και η Γκαγκαουζία είναι η πιο φτωχή επαρχία της Μολδαβίας. Είναι… είναι πολύ φτωχή.
00:44:39
Άρα εκμεταλλευόμενη η Τουρκία, ένα αυτό και δυο ότι κανένας άλλος δεν τους έδειξε ενδιαφέρον, ότι ρε είμαστε αδέρφια ελάτε να σας δούμε και τα λοιπά να δούμε τα κοινά μας, η Τουρκία κατάφερε να μπει μες τα πράγματα, τουλάχιστον επιφανειακά, για να δημιουργήσει τους Χριστιανούς Τούρκους. Να τους πείσει δηλαδή ότι είναι Τούρκοι, αλλά είναι Χριστιανοί. Γιατί δεν θέλει η Τουρκία να τους εξισλαμίσει; Για προφανείς λόγους. Γιατί για την Τουρκία είναι πολύ σημαντικό να δείξει στον κόσμο, που είναι και η βασική αρχή του Κεμαλισμού ότι υπάρχουν Χριστιανοί Τούρκοι. Ότι δηλαδή ο Τούρκος δεν είναι Μουσουλμάνος, αλλά είναι… υπάρχουν και Χριστιανοί Τούρκοι. Όπως οι Γερμανοί υπάρχουν Καθολικοί και Προτεστάντες ας πούμε, ε… και οι Τούρκοι υπάρχουν Χριστιανοί. Για να έχει μια βάση στην Ευρώπη και για άλλους λόγους που μπορεί να μας αφορούν και πιο άμεσα, για να…
00:45:31
ας πούμε για να αναβιώσει το Τουρκορθόδοξο πατριαρχείο. Δεν ξέρω αν το ξέρετε, ότι στην Κωνσταντινούπολη υπάρχει το Πατριαρχείο που ξέρομε, υπάρχει ακόμα έναν πράμα, το οποίο αυτό αποκαλείτε «Πατριαρχείο», το οποίο έκαμε ένας ιερέας από αυτούς τους Τουρκόφωνους τους Καππαδόκες που σας είπα, ο παπά Ευθύμιος Καραχισαρίδης, ο γνωστός στους Τούρκους ως παπα-Ευθύμ, έφτιαξε το 1919 ένα πατριαρχείο με την προοπτική να να γραφτούν οι Τουρκόφωνοι Μικρασιάτες Έλληνες στο πατριαρχείο αυτό και να παραμείνουν στην Τουρκία, για να γίνουν οι Χριστιανοί Τούρκοι. Διότι η βασική αρχή του Κιμαλισμού είπαμε είναι να δείξει ότι ο Τούρκος δεν είναι Μουσουλμάνος μόνο. Απέτυχε η προσπάθεια αλλά το πατριαρχείο έμεινε, τούτο το ψευδοπατριαρχείο που λέγεται Τουρκορθόδοξο Πατριαρχείο. Άρα έμεινε, έμεινε κιαμέ και έχει τρεις εκκλησίες από το Οικουμενικό Πατριαρχείο που έχει κλέψει ο παπα-Ευθύμ στην ουσία, και τους επικύρωσε ο Ατατούρκ.
00:46:27
Η Τουρκία προσπαθεί και με… να τους βάλει σ’ αυτό το κανάλι κιόλας, να τους… δηλαδή να τους γράψει ως ποίμνιο στο γιο του παπα-Ευθύμιου ο οποίος είναι τώρα ο πατριάρχης των Τουρκορθοδόξων, ψευδοπατριάρχης, οποίος λέγετε Σελτσούκ Ερενερόλ, και θεωρείται Χριστιανός ας πούμε και… τέλος πάντων, τον εβάπτισε ο πατέρας του ο οποίος ήταν αφορισμένος, δεν ξέρω. Και λέγεται πατριάρχης, είναι πατριάρχης. Που θα ήταν καταστροφικό και για τους Γκαγκαούζους τους ίδιους αλλά και για το Πατριαρχείο μας να εμφανιστεί ξαφνικά αυτό το ψευδοπατριαρχείο με 200.000 σχεδόν ποίμνιο.
00:47:02
Προς το παρόν οι Γκαγκαούζοι κρατούν γερά, ξέρουν βασισμένοι στην πίστη τους γιατί έχουν πολλά πολλά για την πίστη ε… αλλά δεν ξέρει –
Ακροατήριο: [ασαφής]
Ε. Ομιλητής: Ναι, δυο λεπτά να τελειώσω – αλλά δεν ξέρει κανένας πώς μπορεί να εξελιχθεί το πράγμα. Διότι η Τουρκία βγάζει ακόμα και τα αναγνωστικά των σχολείων στην Γκαγκαουζία. Από την πλευρά της Ελλάδας έγιναν ελάχιστα πράγματα. Πιο πολύ με ιδιωτική πρωτοβουλία. Δεν είναι επί του παρόν να σας εξηγήσω αλλά οι άνθρωποι τούτοι είναι γεμάτοι από ενδιαφέρον από… πόθο να γνωρίζουν τον Ορθόδοξο κόσμο, να κάνουν σχέσεις με τους Ορθοδόξους, και ιδικά όσοι καταλάβουν τις σχέσεις που μπορούν να έχουν με την Ελλάδα, με το Βυζάντιο το οποίο θεωρούν πάρα πολλά σημαντικό… στη σημαντική ιστορική περίοδο, και αν ήξεραν ότι μπορεί να έχουν σχέση με το Βυζάντιο σίγουρα θα παρατούσαν την Τουρανική, τη Μογγολική, καταγωγή ας πούμε, αλλά… δεν υπάρχει καμία Ελλάδα να τους το δείξει… Όσοι έρχονται στην Ελλάδα γυρίζουν με άλλα μυαλά πίσω, όσοι καταφέρουν να πάνε για κάποιους λόγους, αλλά πρέπει να γίνει πολλή δουλειά σε αυτήν την κατεύθυνση.
00:48:11
Λοιπόν να μη σας κουράσω άλλο, έτσι χοντρικά για να σας βάλω στο θέμα, μπορώ… να μου πείτε ερωτήσεις αν θέλετε.
Ακροατήριο: Ακούγεται λίγο παράξενο πως τόσες χιλιάδες άνθρωποι όπως μας λες Χριστιανοί Ορθόδοξοι [ασαφής] τόσα χρόνια οι… οι Τούρκοι ας πούμε ή οι Ρώσοι και κρατούν τόσο γερά όπως είπες. Αυτό είναι…
Ε. Ομιλητής: Κρατούν γερά γιατί στην ουσία δεν θέλουν να είναι Τούρκοι. Οι ίδιοι δεν λένε ποτέ ότι είναι Τούρκοι. Απλά ε…
Ακροατήριο: [ασαφής]
Ε. Ομιλητής: Τους προσεγγίζουν αφού είπαμε. Προσπαθούν, απλά οι ίδιοι κρατούν γερά για κάποιους λόγους που δεν μπορεί να μην τους καταλάβει και κανένας. Να πω γιατί αφού τόση βοηθεία που τους κάνουν οι Τούρκοι, γιατί δεν δίδουν ότι είμαστε Τούρκοι, είναι αυτό που λέμε… από μέσα τους, [ασαφής] ό,τι ξέρουν ότι δεν είμαστε, δεν ταιριάζουμε, αφού λαλούν ότι η γλώσσα μας ταιριάζει αλλά η ψυχή μας δεν ταιριάζει. Αυτό λένε.
Μ. Αθανάσιος: Όμως τους σπουδάζουν. Εδώ στη βόρια Κύπρο τους δίνουν υποτροφίες…
Ε. Ομιλητής: Ναι, η βόρια Κύπρος που είναι μέρος της Τουρκικής προπαγάνδας, ιδιαίτερα από μόνη της, έχει κάνει πάρα πολλά για τους Γκαγκαούζους. Για τους Γκαγκαούζους ο Ντενκτάς ενδιαφέρεται πάρα πολλά και εμείς δεν ενδιαφερόμαστε που είναι Ορθόδοξοι… είναι Μουσουλμάνος ο Ντενκτάς ας πούμε. Έκανε ένα μεγάλο συνέδριο κάποτε στην Κερύνεια, και έφεραν έφεραν 20 Γκαγκαούζους διανοούμενος για να κάνουν το συνέδριο του Γκαγκαούζικου πολιτισμού του που ήταν να κάμουν, στα κατεχόμενα πηγαίνουν 10 φοιτητές το χρόνο, φυσικά τούτοι στην άγνοιά τους, δεν ξέρουν πολλά καλά και φυσικά αφού δεν τους καλεί κανένας άλλος. Θα παρακαλούσαν να έρθουν στην Ελλάδα ή στην Κύπρο ας πούμε ή κάπου να σπουδάσουν σε Ορθόδοξο περιβάλλον. Άρα το ψευδοκράτος φέρνει συνέχεια χορευτικά συγκροτήματα, χορεύουν παιδιά στα… στις ε… στα διάφορα φεστιβάλ, και ακόμα έχει αδελφοποιήσει και τις πόλεις της Βόρειας Κύπρου με τις πόλεις της Γκαγκαουζίας. Η ηγεσία τους είναι υποχρεωμένη στην Τουρκία. Η Τουρκία υδροδότησε όλη την Γκαγκαουζία με πρότζεκτ των 20 εκατομμυρίων. Ο ίδιος ο Ντεμιρέλ ήρθε τρεις φορές στην Γκαγκαουζία και τη μια φορά έκανε τα εγκαίνια σε ένα… σε ένα από τα δύο Τουρκικά λύκεια που υπάρχουν στην περιοχή που λέγεται Ντεμιρέλ. Και είναι σε Χριστιανικό χωριό [ασαφής] με τον Ατατούρκ απέξω και με τη σημαία την Τούρκικη να φανταστείτε.
Μ. Αθανάσιος: Και εκδίδουν και βιβλία σχολικά.
Ε. Ομιλητής: Ναι τα σχολικά βιβλία τα εκδίδει η Τουρκία και φυσικά φαντάζεστε τι έχουν μέσα. Ότι οι Γκαγκαούζοι είναι Τούρκοι και τα λοιπά.
00:50:33
Λοιπόν τώρα ε… έχω σας μια έκπληξη, έχομε μαζί μας δύο κοπέλες από τη Γκαγκαουζία, και… ένας… θέλουν να σας ψάλουν κάτι στα Γκαγκαούζικα, μπορούν να ψάλουν και στα Ρώσικα και στα Ρουμάνικα και στα Ελληνικά αν θέλετε αλλά τα Γκαγκαούζικα νομίζω είναι πιο ενδιαφέρον.
00:50:52
[διακοπή ηχογράφησης]
[απευθύνεται στους Γκαγκαούζους]
00:50:58
Λοιπόν οι Γκαγκαούζοι στις εκκλησίες τους ψάλουν σε τέσσερις γλώσσες. Η Λειτουργία τα πάντα γίνονται σε τέσσερις γλώσσες. Στα… Τούρκικα, στα [ασαφής] Γκαγκαούζικα, στη διάλεκτό τους δηλαδή, την Τουρκική, στα Ρωσικά, στα Ρουμάνικα και στα Ελληνικά.
Ακροατήριο: [ασαφής]
Ε. Ομιλητής: Ναι διότι η χώρα είναι Ρουμανόφωνη, είναι στο Ρώσικο Πατριαρχείο, άρα ξέρουν και στα Ρώσικα, η γλώσσα τους που είναι Τουρκικά, και τα Ελληνικά που είναι η γλώσσα η Ορθόδοξη. Άρα τέσσερις γλώσσες [ασαφής] εκκλησίες που… οι τέσσερις γλώσσες της εκκλησίας τους.
00:51:33
[απευθύνεται στους Γκαγκαούζους]
00:51:43
Θα ψάλουν το Χριστός Ανέστη στα… στα Τούρκικα, στα Γκαγκαούζικα.
00:51:48
🎵 [Ψάλουν οι Γκαγκαούζοι επισκέπτες] 🎵
00:52:32
Αυτό ήταν το Χριστός Ανέστη με τη μελωδία τη… τη Ρώσικη.
[Απευθύνεται στου Γκαγκαούζους]
00:52:45
🎵 [Ψάλουν οι Γκαγκαούζοι επισκέπτες] 🎵
00:53:05
Λοιπόν, ε… θέλετε καμιά άλλη γλώσσα…
[ακροατήριο γελά]
μόνο Γκαγκαούζικα, να τα αφήσομε στα Γκαγκαούζικα.
Μ. Αθανάσιος: Στα Γκαγκαούζικα καλύτερα.
Ε. Ομιλητής: [απευθύνεται στους ψάλτες]
00:53:19
🎵 [Ψάλουν οι Γκαγκαούζοι επισκέπτες] 🎵
[χειροκρότημα από το κοινό]
00:53:43
[απευθύνεται στους ψάλτες]
00:53:53
🎵 [Ψάλουν οι Γκαγκαούζοι στα Ελληνικά] 🎵
00:54:09
Μ. Αθανάσιος: Ωραία. Ευχαριστούμε.
[χειροκρότημα από το κοινό]
Μ. Αθανάσιος: Θα ψάλουν κάτι από δαμέ;
Ε. Ομιλητής: Ναι. Θα σας πούνε ένα… ένα άσμα, αυτό δεν είναι εκκλησιαστικό, ας πούμε ένα άσμα που λέγεται, [ξένη γλώσσα], δηλαδή… όταν βρίσκομε κοντά σου Κύριε. Είναι ένα άσμα για τον Χριστό, για τον Κύριο.
00:54:30
🎵 [Ψάλουν οι Γκαγκαούζοι επισκέπτες] 🎵
[χειροκρότημα από το κοινό]
[παύση]
00:56:47
Λοιπόν, ευχαριστούμε πολύ που μας ακούσατε.
[παύση]
00:56:59
[Ανακοινώσεις, προσευχή και απόλυση]
Sofia Orthi 